KALENDARIUM DZIAŁAŃ

To ogromne wsparcie naszej inwestycji. Dach to bardzo kosztowny element budowy, a dach solarny to szczyt marzeń, na który pewnie nie moglibyśmy sobie pozwolić, gdyby nie darowizna od firmy SunRoof. Poza elementami solarnymi dach to również mały ogród. Spora jego część jest obsadzona rozchodnikiem, który będzie cieszył nasze oko soczystą zielenią niemal przez cały rok. 

Dach solarny to rodzaj konstrukcji dachowej, która ma zintegrowane panele słoneczne. Oznacza to, że panele słoneczne są częścią powierzchni dachu, a nie są montowane na nim. Dachy solarne są zaprojektowane tak, aby wyglądały jak nowoczesne dachy, ale z dodaną funkcją produkcji energii elektrycznej. Dla organizacji takiej jak nasza liczy się każda oszczędność. Liczymy na to, że dach, który pozwala nam produkować własną energię, znacznie ograniczy koszty związane z użytkowaniem nieruchomości.

Po kilku miesiącach od rozpoczęcia prac nasz dom zaczyna nabierać kształtów! Na zdjęciach można zobaczyć jak bardzo przypomina już ostateczną bryłę i jak pięknie i dynamicznie urósł. 

Patrząc na ten niebywały progres oddychamy z ulgą, bowiem wiele lat czekaliśmy na tę chwilę i ciągle coś stawało na naszej drodze. Dziś ewidentnie idziemy do przodu i zaczynamy planować kolejne kroki i zastanawiać się nad kwestiami związanymi z organizacją i samym działaniem tego wyjątkowego miejsca. 

Nasz dom będzie zbudowany w technologii opracowanej przez DOM3E generalnego wykonawcę prac.

SYSTEM 3E to autorska technologia wznoszenia ścian z Elementów 3E. Jest to technologia ekologiczna (elementy są zrobione z perlitu), a budowanie z bloczków nie wymaga kleju, zaprawy, ani ocieplania. Poszczególne elementy łączą się przez zacisk – jak klocki Lego, co dodatkowo sprawia, że budowanie idzie szybciej.

Zdjęcie z rozpoczęcia prac.

Na kilka dni przed rozpoczęciem budowy wzięliśmy udział w wydarzeniu zorganizowanym dla architektów, podczas którego opowiadaliśmy o naszym projekcie domu. Wspólnie zastanawialiśmy się także nad takimi rozwiązaniami w architekturze, które są nie tylko dobre dla środowiska, ale również wpisują się w potrzeby człowieka.

Zanim powstał projekt naszego domu dla młodych mam (opracowany przez WXCA) architekci starali się jak najlepiej poznać potrzeby przyszłych mieszkanek. Czytali materiały o młodych matkach, zapoznawali się z naszymi raportami, wizją. Odbyliśmy wiele rozmów, po to, by nasz dom był możliwie najlepszym miejscem i by pozwalał młodym kobietom uczyć się i rozwijać.

W spotkaniu wzięły udział Agnieszka Sikora z Fundacji po DRUGIE oraz Martyna Wojciechowska z Fundacji UNAWEZA, która jest ważnym partnerem naszego przedsięwzięcia.

Wydarzenie zostało zorganizowane przez DOM 3 E, który jest generalnym wykonawcą budowy domu.

W ciągu ostatnich miesięcy dokonaliśmy wielu zmian w naszym projekcie, dostosowaliśmy go również do zmieniającego się prawa, które (hura!) umożliwia pobyt matek i dzieci w placówkach resocjalizacyjnych. Postanowiliśmy, że skoro młode dziewczyny i ich dzieci zostaną zaopiekowane przez systemowe rozwiązania i znajdą wsparcie w placówkach, my zajmiemy się tymi z nich, które w placówkach już być nie mogą, bo mają osiemnaście i więcej lat. Nasz dom skierujemy również do tych pełnoletnich matek, które szukają dla swoich dzieci i dla siebie, bezpiecznego miejsca. 

Niebawem zaczynamy budowę domu jednorodzinnego, w którym znajdą się dwa mieszkania chronione dla młodych, usamodzielniających się matek i ich dzieci. W domu/mieszkaniach przebywać będą kobiety od 18 do 25 lat, które bez wątpienia, z racji ich młodego wieku i potrzeby wsparcia w dorastaniu do ważnej roli matki, ale również pierwszym okresie już dorosłego życia, odnajdą się tu lepiej niż w instytucji.

Na zdjęciach zmodyfikowany projekt domu opracowany przez architektów z pracowni WXCA.

Architekci z WXCA przedstawili wstępny projekt domu dla matek. Jest absolutnie doskonały. To jest prawdziwy dom. Skrojony idealnie na miarę potrzeb i marzeń młodych mam!

Dom ma dwie kondygnacje. Dodatkowo składa się z dwóch skrzydeł, z których północne zawiera strefę prywatną z dwoma mieszkaniami, a wschodnie – strefę pomieszczeń wspólnych. Na ich połączeniu znajduje się przestrzeń pokoju dziennego.

Wnętrze domu tworzą przenikające się strefy:

• strefa pomieszczeń wspólnych, składająca się z części wejściowej i pomieszczeń pomocniczych. Strefa wejściowa to przedsionek z szatnią, wózkownia i hol. Na pomieszczenia pomocnicze składają się toaleta ogólna, kotłownia, magazyn i pralnia,
• strefa prywatna, którą stanowią dwa mieszkania – każde z kuchnią i łazienkami przy sypialniach. Pokój dzienny mieszkania na parterze dzięki swojemu położeniu znajduje się niejako w środku domu i składa się z przestrzeni dla dorosłych przeznaczonej na odpoczynek, ale też spotkania, szkolenia, zajęcia artystyczne czy terapeutyczne oraz z przestrzeni dla dzieci pokrytej miękką nawierzchnią podłogi ułatwiającą zabawę. Część kuchenna składa się z kuchni z jadalnią, spiżarni i pomieszczenia gospodarczego. Jej przedłużeniem na zewnątrz jest duży taras po stronie zachodniej z miejscem na stół jadalny i widokiem na placyk zabaw dla dzieci. Posiada ona również wyjście do ogródka uprawnego, skąd można przynosić hodowane rośliny i składować odpady organiczne (kompost) do nawożenia ogrodu.

Część sypialną na parterze tworzą 4 pokoje dla mam z dziećmi, otwarte na stronę północną, z wyjściem na ogród z pokojów. Na piętrze znajduje się mniejsze mieszkanie z 2 pokojami dla mam z dziećmi oraz pokój opiekuna z łazienką i mały salon z kuchnią.

Zaproponowany układ daje dobrą ekonomię wykorzystania przestrzeni, przestronne, łatwe w aranżacji pokoje oraz wspólną przestrzeń istotną dla życia wspólnotowego. Otwory okienne oraz świetliki dachowe kreują istotne otwarcia widokowe, a przede wszystkim wypełniają kolejne strefy funkcjonalne odpowiednim światłem, tworząc przytulną, dostosowaną do rytmu dobowego atmosferę wewnątrz domu.

Wolna przestrzeń wokół budynku została wykorzystana, aby stworzyć zróżnicowane funkcjonalnie ogrody i przestrzeń do odpoczynku.

Od południa poszerzona część ogrodu przeznaczona została na mały plac zabaw dla dzieci. Reszta przestrzeni terenu wokół budynku (oprócz strony wschodniej) planowana jest pod nowe nasadzenia krzewów, bylin i traw, stanowiące zieleń rekreacyjną na działce. Teren po wschodniej stronie domu przeznaczony jest pod mały ogród użytkowy oparty o grządki uprawne oraz ewentualnie inspekty gruntowe w formie małych szklarenek tak, by młode mamy przygotowując posiłki mogły wyjść z kuchni po świeże zioła i warzywa.

Coraz więcej wyjątkowych osób włącza się w nasze działanie. Dziś Michał Cichecki, geodeta, przekazał Fundacji po DRUGIE niezbędne mapki i pomiary.

Biletem wstępu na spotkanie o dobrej, angażującej emocje odbiorcy komunikacji, była wpłata na rzecz budowy domu dla nastoletnich i usamodzielniających się matek i ich dzieci.

Zachęta i zaproszenie Martyny Wojciechowskiej okazały się niezwykle skuteczne. W ramach akcji udało się zgromadzić ponad 24 tysiące złotych!

W Fundacji po DRUGIE odbyło się spotkanie z architektami z WXCA. Dokładnie omówiliśmy sytuację dziewcząt, które mają zamieszkać w naszym domu.

–  Byłam pod ogromnym wrażeniem architektów. Przyszli na spotkanie doskonale przygotowani. Przeczytali wszystkie materiały dostępne na stronie naszej organizacji – mówi Agnieszka Sikora, prezeska Fundacji po DRUGIE. – Zadawali setki pytań. Było widać i czuć, że zależy im na stworzeniu wyjątkowego miejsca, które w pełni będzie odpowiadać potrzebom dziewcząt i ich dzieci.

Podczas spotkania ustaliliśmy, że dom przede wszystkim musi zapewnić każdej matce i jej dziecku intymność i prywatność, nie ma przypominać typowej placówki resocjalizacyjnej czy opiekuńczej. Każda matka i każde dziecko ma mieć w nim własny pokój i własną przestrzeń.

Inwestycja ma być nowoczesna, wykorzystywać naturalną energię, ekologiczna.

Wielki dzień! Udało się!

Podpisaliśmy akt notarialny i jesteśmy właścicielami działki, na której stanie dom dla nastoletnich i usamodzielniających się matek i ich dzieci.

To wszystko nie udałoby się nam, gdyby nie pomoc i ogromne zaangażowanie Martyny Wojciechowskiej i Fundacji UNAWEZA.

Działka mieści się na warszawskim Ursynowie, niedaleko lotniska. Spokojna okolica, choć słychać trochę ruch samolotów, pozwala na stworzenie wyjątkowego miejsca. Teraz do działania biorą się architekci z WXCA.

Brakującą do zakupu działki kwotę udało się zgromadzić dzięki kolejnej aukcji zorganizowanej przez Fundację UNAWEZA.

Swoją pomoc zaoferowało wiele osób. Oprócz Martyny Wojciechowskiej, która oferowała trening w tunelu aerodymanicznym, można było wylicytować:

• lot śmigłowcem nad Warszawą z Marcinem Szamborskim – Mistrzem Świata,
• spotkanie z Przemkiem Kossakowskim,
• sesję fotograficzną dla całej rodziny z Martą Wojtal,
• gotowanie z Agnieszką Mielczarek,
• pamiątkowe koszulki z wyprawy na Mount Everest, z Rajdu Dakar, książki z osobistymi dedykacjami, kosmetyki, biżuterię oraz… coś dla fanów Roberta Lewandowskiego – koszulkę i książkę z autografem Roberta i Ani Lewandowskich.

#WSPIERAMY MŁODE MAMY i tak właśnie jest! W ramach zorganizowanej aukcji udało się zebrać brakującą sumę. Ten jeden dzień, wyjątkowy, pozwolił, żebyśmy uwierzyli, że w niedługim czasie kupimy działkę i będziemy mogli ruszyć z budową.

Znaczną kwotę na budowę domu dla matek Fundacja po DRUGIE uzyskała z Fundacji VELUX, jednak planowana kilka lat temu inwestycja i zmieniające się warunki ekonomiczne, spowodowały, że środków nie wystarczyłoby na realizację projektu.

Pomoc Fundacji UNAWEZA okazała się w tej sytuacji bezcenna.

Udało się nam znaleźć działkę, która doskonale nadaje się pod wykonanie naszej inwestycji. Problem to brak wystarczających funduszy na jej zakup.

Martyna Wojciechowska uruchamia zbiórkę, która ma umożliwić zakup ziemi. Właściciele są w gotowości, dokumenty są przygotowane, notariusz czeka. Brakuje nam nieco ponad 300 tysięcy.

W działanie i budowę domu dla nastoletnich i usamodzielniających się matek i ich dzieci włącza się Martyna Wojciechowska i prowadzona przez nią Fundacja UNAWEZA.

Pierwszą rozmowę i nawiązanie współpracy relacjonuje Agnieszka Sikora, prezeska Fundacji po DRUGIE:

Martyna Wojciechowska zadzwoniła do mnie w jakąś sobotę przedpołudniem. Powiedziała, że słyszała o sprawie nieletnich matek. Była zwyczajnie zła, że nikt nie próbuje naprawdę rozwiązać tego problemu. Pracuje „Na krańcach świata”, gdzie sytuacja kobiet wydaje się często bardziej skomplikowana i dramatyczna. Nie mogła uwierzyć, że u nas, w Polsce, w XXI wieku dochodzi do sytuacji, w których rozdziela się matki i dzieci, tylko dlatego, że te matki są nieletnie. Już po kilku minutach rozmowy zadeklarowała pomoc i współpracę. Nie miała najmniejszych wątpliwości, że skoro sprawy nie są w stanie rozwiązać decydenci, trzeba wziąć ją we własne ręce.

Martyna jest bardzo otwartą i konkretną osobą, nie bije piany – chce działać. Jest też szalenie empatyczna i bardzo emocjonalnie reaguje na opowieści o dziewczynach. Od razu zabrała się do pracy i uruchomiła swój zespół, który zaangażował się w pomoc w poszukiwaniu działki pod budowę domu i środków finansowych.

Fundacja UNAWEZA prowadzona przez Martynę działa na rzecz kobiet i jej misją jest dodawanie skrzydeł. Symbol skrzydeł również występuje w logotypie Fundacji po DRUGIE, co w jakimś sensie pokazuje, że łączy nas wiele. W naszym logotypie jest tylko jedno skrzydło. Nad drugim każdy musi popracować, ale by tak się stało, trzeba mu stworzyć odpowiednie warunki. Na przykład wybudować dom.

Fundacja po DRUGIE i Fundacja UNAWEZA podpisały umowę o współpracy przy realizacji projektu.

Grunty w Warszawie, które dodatkowo odpowiadają naszym wymaganiom, są zdecydowanie za drogie.

Cały czas w poszukiwaniach towarzyszy nam zespół prawników z DWF Poland Jamka sp.k., którzy analizują wszystkie dokumenty potencjalnych sprzedawców, sprawdzają czy oferta będzie odpowiednia pod budowę domu dla matek. Konsultujemy się również z architektami z WXCA.

Udaje nam się znaleźć ziemię pod Warszawą. Nie jest to rozwiązanie, o którym marzyliśmy, ale jesteśmy rozczarowani i zmęczeni trwającymi przez wiele miesięcy poszukiwaniami. Podpisujemy umowę przedwstępną i już mamy udać się do notariusza, by dokonać ostatecznego zakupu, gdy właściciel wycofuje się. Swoją decyzję argumentuje zbyt ryzykownym charakterem planowej działalności – nieletnie i usamodzielniające się matki mogą nie znaleźć akceptacji ze strony sąsiadów.

Szukamy dalej…

Książka „Dowód dojrzałości”, która powstała, by pomóc w stworzeniu domu dla nieletnich i usamodzielniających się matek i ich dzieci – gotowa! Oprócz niej wyjątkowy audiobook zrealizowany przez wybitnych polskich aktorów.

W OCH TEATRZE można było spotkać wiele znanych osób, które zdecydowały się wesprzeć tę ważną inicjatywę.

Na premierowym spotkaniu były obecne autorki książki (m.in. Janina Bąk, Magda Mikołajczyk, Alicja Kost) i czuwająca nad ich pracą Sylwia Chutnik.

Spotkanie ze sceny prowadziła Małgorzata Lewińska, która jest inicjatorką powstania audiobooka z udziałem znanych aktorek i aktorów. Dzięki niej, w działanie włączyli się m.in. Jowita Budnik, Ewa Konstancja Bułhak, Maria Seweryn, Piotr Adamczyk, Adam Woronowicz.

Fragmenty książki czytała Krystyna Janda.

„Dowód dojrzałości” jest pozycją absolutnie wyjątkową – nie tylko dlatego, że powstała ona, po to by zrealizować ważny społeczny cel. Każdy rozdział książki napisała inna autorka, każda chciała dać z siebie wszystko i dołączyć element zaskoczenia. Książka jest pełna nieoczekiwanych zwrotów akcji, przypadkowych odkryć i emocjonujących relacji.

Książkę i audiobooka można kupić i wesprzeć budowę domu dla nastoletnich matek i ich dzieci na stronie kampanii Czytamy dla MAMY.

O premierze i kampanii Czytamy dla MAMY opowiedzieliśmy również w RADIU TOK FM w audycji Mikołaja Lizuta.

Współpraca w ramach kampanii „Czytamy dla MAMY” pozwoliła nam rozwinąć skrzydła i dotrzeć z tematem nieletniego rodzicielstwa w zupełnie nowe miejsca.

Nasza organizacja wzięła udział w GALI TOP WOMAN in Real Estate, gdzie miała okazję podzielić się opowieścią o walce o prawa matek i ich dzieci.

Między innymi dzięki udziałowi w tym wydarzeniu udało się nam pozyskać nowego sojusznika do naszego działania – firmę architektoniczną WXCA.  

Choć sprawa nieletnich matek w placówkach resocjalizacyjnych została omówiona w różnych, znaczących gremiach i padło w niej wiele deklaracji – matki i ich dzieci pozostają bez rozwiązań. O ich sytuacji Agnieszka Sikora, prezeska Fundacji po DRUGIE mówiła na Kongresie Praw Rodzicielskich.

Relacja z Kongresu Praw Rodzicielskich na stronie Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.

Więź dziecka z matką i matki z dzieckiem – między innymi właśnie ona lub jej brak jest podstawą do oceny prawidłowego funkcjonowania rodziny. W przypadku nieletnich matek, które zachodzą w ciążę i rodzą dzieci. będąc w placówkach resocjalizacyjnych, budowanie więzi jest często niemożliwe.

Nastolatki w zakładach poprawczych czy młodzieżowych ośrodkach wychowawczych nie mają prawa do pobytu w nich razem z dzieckiem, co czasem powoduje konieczność ich rozłąki i sprawia, że więź między matką i dzieckiem nie tworzy się z każdym dniem tak jak powinna.

Ta sytuacja stanowi punkt wyjścia do nowego działania Fundacji po DRUGIE pt. THE BOND. Celem jest przygotowanie służb integracji społecznej do możliwie efektywnej pracy z dziewczętami, które rodzą dzieci jako nastolatki i które nie posiadają wspierającego zaplecza rodzinnego.

Realizacja projektu pozwoli także specjalistom naszej organizacji lepiej przygotować się do pracy z nieletnimi matkami, którą mamy zamiar realizować w budowanym przez nas domu dla dziewcząt i ich dzieci.

W projekcie wezmą udział specjaliści z 6 europejskich krajów: Hiszpanii, Grecji, Portugalii, Białorusi, Polski, Rumunii. Działanie jest realizowane w ramach programu ERASMUS+.

1 października ruszyła akcja społeczna pt. Czytamy dla mamy (www.czytamydlamamy.org), której celem jest zebranie brakujących funduszy na budowę domu dla nieletnich matek i ich dzieci.

Firma kosmetyczna BANDI postanowiła pomóc nieletnim dziewczętom i uruchomiła projekt umożliwiający gromadzenie środków finansowych.

Do działania zostało zaproszonych dwanaście blogerek, które pod kierunkiem Sylwii Chutnik piszą powieść w odcinkach. Każdy rozdział będzie napisany przez inną osobę, ostatni będą mogli napisać internauci.

Powieść zostanie wydana, a dochód z jej sprzedaży przekazany będzie Fundacji po DRUGIE.

Jednocześnie na stronie internetowej projektu już można wpłacać środki na budowę domu.

Jak wspierać macierzyństwo nieletnich dziewcząt? Jakie narzędzia systemowe mogą być pomocne w pracy z nimi? Oddajemy w Państwa ręce poradnik dla specjalistów, którzy pracują z nieletnimi ciężarnymi i matkami. Zebraliśmy w nim szereg wskazówek, które mogą być pomocne w codziennych działaniach.

Poradnik jest adresowany do pracowników służb integracji społecznej (kuratorów, pracowników socjalnych, asystentów rodziny, wychowawców), którzy w codziennej pracy spotykają się z ciężarnymi i rodzącymi dzieci nastolatkami. Koncentruje się on wokół problemów tych dziewcząt, które poza wczesnym rodzicielstwem, od dziecka mierzą się z trudną sytuacją rodzinną (wywodzą się ze środowisk defaworyzowanych, grup dotkniętych ubóstwem, przemocą i szeregiem innych patologii społecznych), a także pobytem w placówkach, zarówno tych o charakterze opiekuńczym jak i resocjalizacyjnym.

W publikacji zawarliśmy informacje dotyczące diagnozy dziewcząt (ich potencjałów jak i deficytów), ale przede wszystkim wskazówki pozwalające na skierowanie do nich takich oddziaływań, które stanowią odpowiednie wsparcie w macierzyństwie, rozwoju społecznym i zawodowym.

Nasza publikacja jest odpowiedzią na liczne maile, telefony, zapytania kierowane do Fundacji po DRUGIE na przestrzeni ostatnich lat. Odkąd nasza organizacja zajęła się problemem nieletnich matek, kilka razy w miesiącu otrzymujemy zgłoszenia zarówno od dziewcząt jak i od pracowników służb integracji społecznej. Wszyscy pytają o radę i pomoc w rozwiązaniu sytuacji. Najczęściej pojawiające się pytanie dotyczy możliwości umieszczenia nieletniej matki w miejscu, w którym mogłaby przebywać razem z dzieckiem. To pytanie odnosi się zarówno do dziewcząt wychowujących się i przebywających w rodzinach dysfunkcjonalnych jak i do dziewcząt przebywających w różnego typu placówkach.

Opracowanie, które powstało we współpracy kilku specjalistów, zawiera informacje, które powinny okazać się przydatne w pracy z nieletnią matką. Powinny one pomóc w znalezieniu odpowiedzi na pytania dotyczące możliwości wykorzystania narzędzi systemowych, ale również metod pracy z dziewczętami, które przedwcześnie rodzą dzieci.

Poradnik powstał w ramach projektu dofinansowanego ze środków Fundacji VELUX.

Dziennikarze podejmują temat nieletnich matek. Poza rozwiązaniem, które chce stworzyć Fundacja po DRUGIE niezbędne jest wprowadzenie zmian przepisów umożliwiających wszystkim nieletnim matkom dalszą resocjalizację w placówce, przy jednoczesnym wsparciu jej macierzyństwa i realizacji codziennej opieki nad dzieckiem.

W programie przedstawicielka Ministerstwa Sprawiedliwości deklaruje, że w ciągu najbliższych miesięcy powstaną właściwe rozwiązania.

Fundacja po DRUGIE otrzymała dotację z FUNDACJI VELUX, która pozwoli na zbudowanie pierwszego w Polsce ośrodka dla nieletnich matek i dzieci.

Rozwiązanie, które proponujemy jest nowoczesne, odbiega od typowego modelu placówki resocjalizacyjnej, kładzie nacisk na samodzielność i uspołecznienie, które trudno budować w warunkach izolacji. Nadrzędnym celem jest kontynuowanie procesu wychowawczego dziewcząt przy jednoczesnym wspieraniu ich macierzyństwa oraz prowadzeniu działań przekładających się na nabywanie umiejętności funkcjonowania w środowisku otwartym.

Ośrodek będzie dysponował 6 miejscami dla matek i dzieci, zostanie wyposażony w osobne sypialnie dla każdej z dziewcząt, łazienki, kuchnię, pralnię oraz otwartą przestrzeń (salon) dla wszystkich mieszkanek. Będzie opierał się na modelu rodzinnym i w założeniach ma on przede wszystkim oferować dziewczętom taką formę pracy wychowawczej, która na każdym etapie angażuje nieletnie w prowadzenie domu, opiekę nad dzieckiem, działania na rzecz usamodzielnienia oraz edukację i aktywizację zawodową.

Dziewczęta uczęszczać będą do szkół, dzieci kierowane będą do żłobka oraz w przypadku choroby będą znajdowały się pod opieką opiekuna/opiekunki do dzieci. W dniach, w których wszystkie dzieci będą przebywały w żłobku – opiekun pomagał będzie w pracach na rzecz ośrodka – zakupy, gotowanie itp. Dziewczęta będą również w miarę potrzeb i indywidualnej sytuacji korzystać ze wsparcia psychologa lub lekarza na zasadach ogólnych. Uczęszczanie dzieci do żłobka, korzystanie z publicznej służby zdrowia, komunikacji miejskiej w drodze do szkoły itp. pozwoli na nabywanie umiejętności prawidłowego funkcjonowania, regulowania spraw dziecka i własnych.

Codzienną pieczę nad dziewczętami sprawować będą wychowawcy, którzy zapewniać będą opiekę i oddziaływania resocjalizacyjne i wychowawcze 24 godziny na dobę.

O wprowadzenie rozwiązań systemowych w zakresie wsparcia nieletnich matek FpD zabiega od kilku lat. Inicjatywę tę od początku wspierali Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka. Prowadzone przez organizację działania przyczyniły się do powstania kilku nowych zapisów w prawie – zmieniono zapisy dotyczące dziewcząt z placówek opiekuńczo-wychowawczych i obecnie nie ma możliwości by były rozdzielane z dziećmi bez ich woli, w nowym rozporządzeniu dotyczącym standardów pracy m.in. młodzieżowych ośrodków wychowawczych znalazły się zapisy mówiące o wspieraniu nieletniej matki w uczestniczeniu w bieżącej pieczy nad dzieckiem. Ciągle jednak brak jest zapisów i narzędzi systemowych skierowanych do tej konkretnej grupy – dziewcząt wymagających resocjalizacji i wsparcia w macierzyństwie.

W Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej odbyło się kolejne spotkanie dotyczące sytuacji nieletnich i małoletnich matek.

Jest już przygotowana nowelizacja ustawy o pieczy zastępczej, która uszczegóławia zapisy odnoszące się do małoletnich matek przebywających w placówkach podlegających ministerstwu. Umożliwia ona pobyt matek wraz z dziećmi we wszystkich typach placówek (opiekuńczo-wychowawczych, interwencyjnych, terapeutycznych). Istotne jest również to, że proponowane zapisy uwzględniają również możliwość umieszczenia dziecka wraz z ojcem.

Co więcej nowelizacja zawiera również zapisy dotyczące obejmowania wychowanek placówek resocjalizacyjnych (MOW, ZP, SdN) kierowanych wraz z dziećmi do środowiska rodzinnego opieką asystenta rodziny.

To ważne zapisy, które bez wątpienia mogą przyczynić się do poprawy sytuacji tych dziewcząt i ich dzieci.

Nowelizacja ustawy o pieczy zastępczej opracowana przez Panią Posłankę Magdalenę Kochan to pierwszy, ważny krok w stronę rozwiązania problemu.

Należy jednak podkreślić, że proponowane zapisy nie gwarantują pobytu dla matek z dziećmi wychowankom przebywającym w placówkach resocjalizacyjnych podlegających Ministerstwu Sprawiedliwości i Ministerstwu Edukacji Narodowej. Na dzisiejszym spotkaniu przedstawiciele wskazanych resortów zapewnili jednak, że prace nad wprowadzeniem rozwiązań, które zostaną skierowane do dziewcząt objętych procesem resocjalizacji, są w toku.

Kolejne spotkanie w sprawie nieletnich i małoletnich matek odbędzie się w Ministerstwie Zdrowia.
Warto podkreślić, iż niezwykle cenna jest w tym zakresie współpraca wszystkich resortów, którą zainicjowała Pełnomocniczka Rządu ds. Równego Traktowania Agnieszka Kozłowska-Rajewicz. Dialog, wymiana informacji i spostrzeżeń uwzględniająca różne punkty widzenia i realia poszczególnych sektorów, a także konsekwentna praca są szansą na osiągnięcie oczekiwanych efektów.

Rozwiązanie sytuacji nieletnich matek i utworzenie oddziałów dla matek z dziećmi w placówkach resocjalizacyjnych postulowane przez Fundację po DRUGIE wspieraną przez Pełnomocniczkę Rządu ds. Równego Traktowania, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka ciągle stoi pod znakiem zapytania. W Ministerstwie Sprawiedliwości odbyło się kolejne spotkanie w sprawie sytuacji wychowanek ośrodków resocjalizacyjnych zachodzących w ciążę i posiadających dzieci, ale nie doprowadziło ono do stworzenia konkretnych propozycji rozwiązań.

Bez wątpienia  fakt, iż ministerstwa, których działania są kierowane do dziewcząt przebywających i opuszczających placówki resocjalizacyjne, zainteresowały się problemem jest w tej sprawie światełkiem w tunelu. Już kolejny raz z udziałem ważnych przedstawicieli resortów pracy, sprawiedliwości i edukacji omówiona została sytuacja dziewcząt i ich dzieci.

W spotkaniu uczestniczyli między innymi: Stanisław Chmielewski – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości, Tadeusz Sławecki – Sekretarz Stanu w Ministerstwa Edukacji Narodowej, przedstawiciele MPiPS, Rzecznika Praw Dziecka, Rzecznika Praw Obywatelskich, przedstawiciele Biura Pełnomocniczki Rządu ds. Równego Traktowania, prof. Marek Konopczyński, Rektor Pedagogium, praktycy z placówek resocjalizacyjnych oraz prezeska Fundacji po DRUGIE Agnieszka Sikora.

– Bardzo się cieszę, że spotkania dotyczące problemu nieletnich matek odbywają się regularnie i że uczestniczą w nich osoby, które mogą mieć wpływ na kształt systemu i wprowadzanych rozwiązań – mówi Agnieszka Sikora. – Martwi mnie natomiast fakt, iż po kolejnym spotkaniu poświęconym tej problematyce jesteśmy ciągle na początku drogi.

W czasie spotkania przedstawiciel Ministerstwa Sprawiedliwości przedstawił zakres obowiązujących regulacji prawnych odnoszących się do nieletnich matek. W swoim wystąpieniu stwierdził m.in., że obecne przepisy regulują sytuację i pozwalają na rozwiązywanie problemu. Wymienił tu możliwości związane ze zwolnieniem, umieszczeniem poza ośrodkiem na czas określony czy zmianą środka wychowawczego  nieletniej w chwili jej zajścia w ciążę i urodzenia dziecka jak również możliwość dalszej pracy resocjalizacyjnej w środowisku otwartym.

– Gdyby rozwiązania te były wystarczające, nie byłoby tematu – wyjaśnia Agnieszka Sikora. – Problem w tym, że zwolnienie czy umieszczenie poza placówką nie zawsze jest dobrym rozwiązaniem, bo co możemy zaproponować chociażby tej dziewczynie, której nie mamy dokąd zwolnić? Czy umieszczenie wychowanki wymagającej określonej pracy pedagogicznej w domu samotnej matki będzie rzeczywiście rozwiązaniem problemu?

Fundacja po DRUGIE podjęła temat nieletnich matek i ich dzieci już dwa lata temu. Od początku wydawało się, że rozwiązanie problemu jest tak oczywiste, że dokona się w krótkim czasie, jak się okazuje, było to założenie bardzo optymistyczne.

Rozpoczęły się prace międzyresortowe nad przygotowaniem rozwiązań systemowych dotyczących nieletnich ciężarnych i matek z placówek resocjalizacyjnych.

18 lutego w Ministerstwie Edukacji Narodowej odbyło się spotkanie poświęcone zagadnieniu nieletniego macierzyństwa. W spotkaniu wzięli udział m.in.: Tadeusz Sławecki – Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej, Marek Michalak – Rzecznik Praw Dziecka, Elżbieta Seredyn – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, Stanisław Chmielewski – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości, przedstawiciele Pełnomocniczki Rządu ds. Równego Traktowania, Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Agnieszka Sikora, prezeska Fundacji po DRUGIE.

Najważniejszym wynikiem spotkania jest fakt, iż wszyscy uczestnicy wyrazili wolę współpracy na rzecz rozwiązania wskazywanego przez fundację problemu, jak również kontynuacji spotkań roboczych w tym zakresie.

Sprawy, na które zwrócono uwagę:

Min. T. Sławecki

• ustawa o systemie edukacji nie uwzględnia dzieci poniżej 3 roku życia;
• niepełnoletnia dziewczyna nie może mieć władzy rodzicielskiej;
• opieka medyczna w MOW i MOS odbywa się na zasadach ogólnych.

Min. S. Chmielewski:

• odnosząc się do skali zjawiska: „to nie jest wielkość, która jest wielkością nakazującą działania burzące system prawny”;
• problem władzy rodzicielskiej;
• zakwestionował możliwość wzorowania się na rozwiązaniach istniejących w zakładach karnych.

Min. E. Seredyn:

• odnosząc się do władzy rodzicielskiej zaznaczyła, iż istnieje możliwość sprawowania bieżącej pieczy również przez nieletnią matkę (na bazie obowiązujących przepisów);
• poinformowała o poselskim projekcie nowelizacji ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej, który ma zabezpieczyć dzieci i matki przed rozdzieleniem.

Min. M. Michalak:

• powołał się na Konwencję Praw Dziecka i przypomniał o prawach dziecka, które rodzi dziecko, jak i tego, które przyszło na świat;
• podkreślił, że jeśli rozwiązanie problemu wymaga zmiany przepisów – trzeba je zmienić.

Przedstawiciel RPO, Marcin Mazur:

• RPO wskazuje jako „bazę” do rozwiązań te stosowane w zakładach karnych;
• RPO (Krajowy Mechanizm Prewencji, 2012) wskazuje konieczność wprowadzenia rozwiązań w tym zakresie.

Uczestnicy wskazali również na możliwość wykorzystania/rozwijania już istniejących instrumentów:

• specjalistyczne rodziny zastępcze;
• asystenci rodziny;
• domy samotnej matki (specjalizujące się w pracy z nieletnimi matkami).

Prezeska Fundacji po DRUGIE zwróciła uwagę, iż rozwiązania wprowadzone do ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej nie znajdą zastosowania  w przypadku wychowanek MOW czy ZP – konieczne są zmiany w u.p.n.

Minister Chmielewski zapowiedział, iż kolejne spotkanie w tej sprawie zostanie zorganizowane w Ministerstwie Sprawiedliwości.

„W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich sytuacja nieletnich w ośrodkach resocjalizacyjnych będących w okresie ciąży, jak i po urodzeniu dziecka wymaga zmian systemowych” – napisał zastępca RPO, Ryszard Czerniawski.

W piśmie przesłanym do prezeski fundacji RPO podkreśla, iż brak zmian systemowych skierowanych do tej grupy dziewcząt nie pozwala na realizację konstytucyjnych zapisów mówiących o ochronie macierzyństwa i rodziny (art. 18 Konstytucji RP).

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich uregulowania prawne dotyczące nieletnich ciężarnych i matek z placówek resocjalizacyjnych powinny znaleźć swoje odzwierciedlenie w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. 

RPO prowadzi korespondencję w tej sprawie z Ministerstwem Edukacji Narodowej i Ministerstwem Sprawiedliwości. Te dwa resorty odpowiadają za dwa typy placówek, odpowiednio – młodzieżowe ośrodki wychowawcze i zakłady poprawcze.

RPO na sytuację nieletnich ciężarnych i matek zwrócił uwagę jeszcze na początku 2013 roku, co zostało zawarte w raporcie Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur.

Fundacja po DRUGIE wzięła udział w ogólnopolskiej konferencji zorganizowanej przez Ośrodek Rozwoju Edukacji. Spotkanie dotyczyło ciąży i macierzyństwa wychowanek Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych i Młodzieżowych Ośrodków Socjoterapii.

– Zastanawiamy się mocno czym jest resocjalizacja – czy to rzeczywistość, czy mit – rozpoczęła konferencję  Elżbieta Matejka z Ministerstwa Edukacji Narodowej. – W praktyce jest tak wiele problemów, że konieczne jest poszukiwanie rozwiązań, które będą je minimalizować. Dziś zastanawiamy się jak rozwiązywać problem nieletnich matek przebywających w placówkach, co robić, żeby dziewczęta, które z domu nie wyniosły prawidłowych wzorców macierzyńskich, były dobrymi matkami.

Matejka pytała, czy to co dziś robimy i to jak pomagamy jest odpowiednie i wystarczające. Spotkanie otworzyła pytaniem czy powinniśmy ulepszać już istniejące rozwiązania, czy może powinniśmy poszukiwać nowych dróg.

Pretekstem do zorganizowania spotkania był Raport Fundacji po DRUGIE dotyczący sytuacji nieletnich ciężarnych i nieletnich matek z placówek resocjalizacyjnych, który powstał w ramach projektu „Chcę być z Tobą MAMO!”, dofinansowanego ze środków Fundacji im. Stefana Batorego

Raport zaprezentowała prezeska fundacji Agnieszka Sikora i dr Renata Szczepanik z Uniwersytetu Łódzkiego. Wystąpienie wzbudziło liczne emocje wśród uczestników.

Wychowawcy z placówek potwierdzali, iż obecne rozwiązania dotyczące nieletnich matek są niewystarczające. Mówili o trudnościach, z którymi muszą sobie radzić starając się, by ich wychowanki nie były rozdzielone od dzieci i otrzymały możliwie największe wsparcie w macierzyństwie.

Często stosowanym rozwiązaniem w przypadku dziewcząt, które nie mogą wrócić do swoich rodzinnych domów wraz z dzieckiem jest umieszczanie ich w domach samotnej matki. Część wychowawców stoi na stanowisku, że placówki te nie są najlepszym miejscem dla wychowanek. Brakuje w nich specjalistycznej kadry i oddziaływań o charakterze resocjalizacyjnym.

Aniela Świątek z Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w Cerekwicy Nowej zaprezentowała kilka historii wychowanek placówki, które wskazały na poważne braki systemowe w zakresie wsparcia nieletnich matek. By zapewnić wychowankom właściwe wsparcie placówka musiała nawet podjąć interwencję u Rzecznika Praw Dziecka. Aniela Świątek wskazała na dobrą współpracę z Domem Samotnej Matki w Odolanowie, ale jednocześnie podkreśliła w swoim wystąpieniu, że najlepszym rozwiązaniem dla tej grupy nieletnich, które po urodzeniu dziecka nie mogą otrzymać wsparcia w środowisku, byłoby pozostawienie ich wraz  z dzieckiem w placówce resocjalizacyjnej.

Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w Cerekwicy Nowej od 2005 roku zabiega o stworzenie takiej możliwości w swojej placówce. Niestety – bezskutecznie.

Obecnie w Młodzieżowych Ośrodkach Wychowawczych przebywają 43 ciężarne wychowanki. 21 wychowanek jest urlopowana z powodu ciąży. W placówkach tych umieszczonych jest również 21 matek – wszystkie są rozdzielone ze swoimi dziećmi.

W Młodzieżowych Ośrodkach Socjoterapii jest 11 ciężarnych wychowanek i 4 ciężarne na urlopach. W placówkach tych umieszczono również 7 nieletnich matek. (Dane ORE zebrane 16-24.10.2013)

Rzecznik Praw Dziecka, Marek Michalak skrytykował marginalizowanie problemu nieletnich matek i nieletnich ciężarnych z placówek resocjalizacyjnych. Zwrócił się o wsparcie dla młodych dziewcząt i ich dzieci do resortów sprawiedliwości, pracy i edukacji.

Rzecznik w swoich wystąpieniach podkreśla, iż prawo nie może byś skonstruowane w sposób pozwalający na krzywdzenie chociażby jednego dziecka, a za takie należy uznać rozdzielanie nieletnich matek od swoich dzieci. Marek Michalak zwrócił się o podjęcie pilnych działań w sprawie.

O podjętych przez Rzecznika Praw Dziecka działaniach informowała dyrektor Beata Sobocińska na konferencji podsumowującej projekt Fundacji po DRUGIE „Chcę być z Tobą MAMO!”.

Każdego roku – jak wynika z rozpoznania problemu opracowanego przez fundację – aż 60 wychowanek placówek resocjalizacyjnych zachodzi w ciążę. Każdego roku rodzi się około 60 dzieci. Nie wszystkie mogą wychowywać się u boku swoich mam. Polski system nie przygotował żadnych rozwiązań dla tej grupy młodych dziewcząt i ich dzieci.

Fundacja po DRUGIE opublikowała Raport dotyczący sytuacji nieletnich ciężarnych i nieletnich matek z placówek resocjalizacyjnych. Treść dokumentu uzasadnia konieczność utworzenia oddziałów dla matek z dziećmi w placówkach resocjalizacyjnych dla dziewcząt.

Prezentacja Raportu odbyła się 6 listopada 2013 roku w Pedagogium – Wyższej Szkole Nauk Społecznych w Warszawie, które jest partnerem projektu. W spotkaniu udział wzięła Pełnomocniczka Rządu ds. Równego Traktowania Agnieszka Kozłowska-Rajewicz oraz Marszałkini Sejmu RP Wanda Nowicka. Obydwie polityczki zapowiadają poparcie dla starań Fundacji po DRUGIE.

Na naszej stronie internetowej prezentujemy Raport opracowany pod redakcją Agnieszki Sikory, prezeski Fundacji po DRUGIE, przygotowany pod opieką dr. hab. Marka Konopczyńskiego, profesora Pedagogium WSNS w Warszawie. 

W ramach projektu powstał również film dokumentalny przedstawiający problem.

Szanse na wprowadzenie rozwiązań systemowych wspierających nieletnie matki z placówek resocjalizacyjnych rosną.

Pełnomocniczka Rządu do Spraw Równego Traktowania zainteresowała się sytuacją dziewcząt – matek z zakładów poprawczych i młodzieżowych ośrodków wychowawczych i zorganizowała debatę poświęconą ich problemom. Jest gotowa poprzeć projekt zmian.

Swoje poparcie dla sprawy zadeklarowały również Marszałkini Sejmu RP – Wanda Nowicka oraz posłanka PO – Magdalena Kochan, która zdecydowała się podjąć inicjatywę ustawodawczą w tej sprawie.

W spotkaniu zorganizowanym przez pełnomocniczkę rządu wzięli udział przedstawiciele resortów sprawiedliwości, edukacji, pracy oraz zdrowia.

Debata pokazała, że większość uczestników nie ma żadnych wątpliwości co do potrzeby wprowadzenia rozwiązań wspierających młode dziewczęta rodzące dzieci przebywające w placówkach resocjalizacyjnych. Obecne rozwiązania systemowe nie uwzględniają wspierania tej grupy w macierzyństwie, co więcej narażają matkę i dziecko na rozłąkę – bywa, że na zawsze. W zakładach karnych w Polsce stworzono warunki dla matek z dziećmi. Ustawodawca nie przewidział analogicznych rozwiązań dla nieletnich wychowanek placówek resocjalizacyjnych.

– 70% pierwszych kontaktów seksualnych odbywa się bez zabezpieczeń – mówił wiceminister zdrowia, Aleksander Sopliński. – Ciąża młodocianych to zazwyczaj ciąża wysokiego ryzyka. Aż 80% dziewcząt pali papierosy. Opieka prenatalna w ich przypadku jest często spóźniona, bo dziewczęta ukrywają swoją ciążę. Wiceminister zdrowia podkreślił również, że niezwykle istotne jest pozostawienie dziecka przy matce, co wiąże się przede wszystkim ze zdrowiem dziecka. – Nie bez powodu mleko matki nazywane jest białą krwią – pointował.

Z wypowiedzi pana ministra można było wnieść, iż widzi on potrzebę wypracowania takich rozwiązań, które będą wspierały pozostawianie dziecka przy matce – również w placówce resocjalizacyjnej. Również wówczas, gdy matka nie ma 18 lat.

Nieco mniej entuzjazmu wykazywali przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości stojący na stanowisku, że istniejące zapisy prawne w zupełności regulują sytuację nieletnich matek. – Są domy samotnej matki – mówił przedstawiciel resortu.

Domy faktycznie są. Często brakuje w nich miejsc. Nie ma również domów, które nastawione są na pracę z nieletnią matką wymagającą oddziaływań resocjalizacyjnych.

– 71% wychowawców uważa, że zwolnienie ciężarnej wychowanki z placówki to zaprzepaszczenie resocjalizacji – przedstawiała wyniki badań przeprowadzonych wśród kadry ośrodków dr Renata Szczpanik z UŁ.

Resort pracy podkreślał znaczenie rodzin zastępczych, które zgodnie z obowiązującym prawem mogą brać pod opiekę nieletnią wraz z dzieckiem. Problem w tym, że takich rodzin brakuje. W minionym roku było ich tylko 12.

– Utworzenie oddziałów dla matek z dziećmi, w których wspierałoby się macierzyństwo i prowadziło oddziaływania resocjalizacyjne jest pierwszą często od pokoleń szansą na zbudowanie prawidłowej relacji matka-dziecko – argumentował dr Krzysztof Wojcieszek z Pedagogium.

Trzeba pamiętać o tym, że wychowanki placówek resocjalizacyjnych to głównie dziewczęta z rodzin dysfunkcjonalnych, w których relacje z rodzicami nigdy nie były właściwe.

W czasie debaty zostały zaprezentowane również dobre praktyki. Przedstawiciele Zakładu Karnego w Krzywańcu, w którym działa Dom Matki i Dziecka pokazali, że rozwiązanie to sprawdza się znakomicie. Z korzyścią dla matek i ich dzieci.

– Pokazywałam to rozwiązanie delegacji z Białorusi – mówiła prof. Monika Płatek z UW – I wiecie co oni zrobili? Wprowadzili to samo u siebie, ale objęli tym projektem również nieletnie matki z placówek izolacyjnych.

– Rodzaj przestępstwa popełnionego przez matkę nie wpływa na jakość jej macierzyństwa – mówili wychowawcy z zakładu w Krzywańcu.

Kobieta, nawet niepełnoletnia, może być dobrą matką. Można ją tego nauczyć.

6 listopada Fundacja po DRUGIE, która zabiega o utworzenie oddziałów dla matek z dziećmi w placówkach resocjalizacyjnych przedstawi rekomendacje w tym zakresie. Wiadomo już, że jest wola polityczna, by rozwiązania te weszły w życie.

Sytuacja nieletnich matek z placówek resocjalizacyjnych zaniepokoiła Pełnomocniczkę Rządu do spraw Równego Traktowania. Minister Agnieszka Kozłowska-Rajewicz zobowiązała się do przeanalizowania sytuacji dziewcząt i ich dzieci. W piśmie wystosowanym do Fundacji po DRUGIE zaznaczyła, że problem powinien być rozwiązany w sposób zapewniający jak najlepsze warunki matkom i ich dzieciom.

Pani Minister jest pierwszym urzędnikiem wyższego szczebla, którego poruszył los nieletnich matek z placówek resocjalizacyjnych. Dotychczasowe monity w ich sprawie spotykały się raczej z brakiem zrozumienia problemu. Resorty edukacji, pracy i sprawiedliwości marginalizują zjawisko i stoją na stanowisku, że obecne rozwiązania systemowe, które odnoszą się do ogółu nieletnich matek i samotnych kobiet wychowujących dzieci, są wystarczające.

Fundacja po DRUGIE już kolejny rok zabiega o stworzenie szczególnych warunków dla nieletnich matek z placówek resocjalizacyjnych. Są to dziewczęta wywodzące się głównie z rodzin dysfunkcjonalnych, bez prawidłowych wzorców rodzicielskich, często nie posiadające kompetencji niezbędnych do wychowania i opieki nad dzieckiem. Polski system nie zadbał o żadną szczególną pomoc dla tej grupy. Wychowanki placówek resocjalizacyjnych wracają do swoich środowisk, trafiają do domów samotnych matek. Bywa, że są rozdzielane ze swoimi dziećmi, a nawet zmuszane do oddania ich do adopcji.

W ramach projektu „Chcę być z Tobą MAMO!” Fundacja po DRUGIE zabiega o utworzenie oddziałów dla matek z dziećmi w placówkach resocjalizacyjnych dla dziewcząt.

Dom samotnej matki, powrót do zdemoralizowanego środowiska rodzinnego, rozłąka z dzieckiem, wreszcie oddanie go do adopcji – to wachlarz najczęściej stosowanych rozwiązań wobec nieletnich matek z placówek resocjalizacyjnych. Fundacja po DRUGIE w ramach projektu „Chcę być z Tobą MAMO!”, którego celem jest utworzenie oddziałów dla matek z dziećmi w tych placówkach próbuje nakłonić ministerstwa kierujące zakładami poprawczymi (Ministerstwo Sprawiedliwości) i młodzieżowymi ośrodkami wychowawczymi (Ministerstwo Edukacji Narodowej) do pracy z nieletnimi matkami. Na razie bezskutecznie.

Resorty sprawiedliwości i edukacji nie wykazują chęci do wprowadzenia zmian w placówkach resocjalizacyjnych. Obydwa w odpowiedziach na wysyłane przez fundację pisma powołują się na obecnie istniejące przepisy i wiążące się z nimi ograniczenia.

– Instytucje publiczne i przepisy powinny służyć ludziom, sprzyjać rozwiązywaniu problemów, wspierać tych, którzy znajdują się na marginesie i dawać im szansę na godne funkcjonowanie – mówi Agnieszka Sikora, prezeska Fundacji po DRUGIE . – Niepokojące wydaje się myślenie, które nie zakłada żadnych zmian. Tym bardziej, że to co jest dziś jest po prostu złe.

Każdego roku w placówkach resocjalizacyjnych około 60 dziewcząt zachodzi w ciążę. Każdego roku w tych placówkach przebywa również kilkadziesiąt młodych mam oddzielonych na długie miesiące od swoich dzieci. Są wśród nich dziewczęta, które oddały dzieci do adopcji.

Nieletnia zachodząca w ciążę w placówce resocjalizacyjnej jest od razu przygotowywana do zwolnienia.

– Z naszych obserwacji wynika, że placówki przede wszystkim koncentrują się wówczas na tym co zrobić z dziewczyną i jej dzieckiem, jej postępy w procesie resocjalizacji, schodzą na dalszy plan, a czasem nie mają najmniejszego znaczenia – mówi Sikora.

To oznacza, że nawet taka wychowanka, która nie zdobyła jeszcze podstawowych umiejętności społecznych, nie przewartościowała swojego sposobu myślenia i nadal jest zdemoralizowana, zostanie urlopowana lub zwolniona z placówki. Zatem należy stwierdzić, że ciąża jest wystarczającym powodem przemawiającym za przerwaniem procesu resocjalizacji.

Większość tych dziewcząt wraca wówczas do swojego środowiska – tego, w którym wcześniej dokonywała się ich demoralizacja.

– Jaki zatem sens miał ich pobyt w ośrodku? – pyta prezeska fundacji.

Wiele spośród rodzących dzieci nieletnich dziewcząt zwalnianych w ciąży do rodzinnych domów, po pewnym czasie wraca do placówek. Wówczas jednak nie mogą w nich przebywać ze swoimi dziećmi. Rozłąka trwa czasem miesiącami.

Jeśli wychowanka nie może być zwolniona do domu, bo nie ma w nim warunków, a często również woli do przyjęcia jej pod dach, wówczas rozwiązaniem jest dom samotnej matki.

– To są placówki, w których głównie przebywają dorosłe kobiety – mówi Teresa Sierawska, ekspert w projekcie „Chcę być z Tobą MAMO!”. – Młode dziewczyny uczą się od nich jak wyciągać pieniądze z pomocy społecznej i umacniają się w swojej bezradności.

Należy zaznaczyć, że domy samotnej matki nie prowadzą oddziaływań resocjalizacyjnych.

Rozwiązaniem sytuacji nieletniej ciężarnej wychowanki jest również oddanie dziecka do rodziny zastępczej lub do adopcji.

– Opiekowałam się moim synkiem przez kilka tygodni, byłam wtedy w domu dziecka, ale miałam już skierowanie do młodzieżowego ośrodka wychowawczego – opowiada Angelika, która urodziła mając 15 lat. – Proponowali, żebym oddała go do rodziny zastępczej, ale sama byłam w takich rodzinach i wiem jak to jest… Nie chciałam, żeby mój syn przez to przechodził. Zdecydowałam się na adopcję, bo pomyślałam, że ludzie, którzy go wezmą pewnie nie mogą mieć dzieci i będą go kochać…

Angelika żałuje swojej decyzji. Mówi, że gdyby w placówkach resocjalizacyjnych dla dziewcząt były miejsca dla matek z dziećmi, nigdy nie oddałaby syna.

Prawie za każdą historią nieletniej wychowanki rodzącej dziecko kryje się dramat. Dziewczętom brakuje oparcia w rodzicach, często ich po prostu nie mają, odznaczają się niskimi kompetencjami rodzicielskimi, nie radzą sobie w sytuacjach trudnych, nie umieją panować nad emocjami i agresją.
Kumulacja negatywnych okoliczności powoduje, że w efekcie ich dzieci spotyka podobny los.

– A gdyby dziewczęta te otrzymały odpowiednie wsparcie, gdyby oddziaływania resocjalizacyjne nie były przerywane ich ciążą, może udałoby im się stworzyć dobre warunki dla siebie i swoich dzieci, może udałoby się uniknąć wielu dramatów – mówi Sikora.

Urzędnicy ministerialni uważają jednak, że w placówkach resocjalizacyjnych nie da się wprowadzić oddziałów dla matek z dziećmi. Problem nieletnich matek postrzegają jako zjawisko marginalne, zatem nie wymagające wprowadzania rozwiązań systemowych.

Ministerstwo Sprawiedliwości, które nadzoruje zakłady poprawcze zapewnia, że ciężarne wychowanki są objęte w placówkach należytą opieką – mają dostęp do lekarza specjalisty, a stawka żywieniowa dla tych dziewcząt sięga nawet 15 zł dziennie. Podkreśla również, że w placówkach prowadzone są działania profilaktyczne mające na celu zapobieganie nieletniemu rodzicielstwu, jak również działania zmierzające do budowania kompetencji rodzicielskich wychowanków (część tych działań jest prowadzona przez Fundację po DRUGIE).

Ministerstwo Edukacji Narodowej również wspomina o podobnych programach realizowanych w placówkach. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, iż żaden z resortów nie wprowadził jednego, stałego projektu związanego z budowaniem kompetencji rodzicielskich i zapobieganiem wczesnemu rodzicielstwu do ośrodków, co oznacza, że również te działania, o których wadze zapewniają obydwa ministerstwa, nie mają systemowego charakteru, a co za tym idzie nie obejmują wszystkich podopiecznych.

Obydwa resorty jako jedną z głównych przeszkód w pełnieniu przez wychowanki opieki nad dzieckiem w placówkach wymieniają kwestie władzy rodzicielskiej. Takowa nie przysługuje bowiem nieletnim matkom i ojcom.

Warto podkreślić, że rozwiązania tej sytuacji znajdują domy samotnej matki przyjmujące nieletnie z dziećmi jak również niektóre domy dziecka.

Wstęp do debaty opublikowany w zaproszeniu:

Szanowni Państwo,

Każdego roku w polskich placówkach resocjalizacyjnych przebywa ponad 60 ciężarnych wychowanek. Sytuacja taka stwarza szereg problemów na poziomie organizacji pracy wychowawczej i resocjalizacyjnej z wychowanką, procesu jej usamodzielnienia, w końcu zaś przyszłości jej dziecka. W konsekwencji braku jednolitych procedur oraz luk systemowych założony proces resocjalizacji wychowanki jest „zawieszony” lub zupełnie porzucony (np. poprzez umieszczenie jej w domu samotnej matki lub zmianę środka wychowawczego), bądź też dziecko trafia do placówki opiekuńczej lub rodziny zastępczej, co powoduje poważne zaburzenia więzi emocjonalnej i uniemożliwia realizację zadań macierzyńskich.

W 2012 roku Fundacja po DRUGIE rozpoczęła ogólnopolską akcję „Chcę być z Tobą MAMO!”. Celem jest wypracowanie systemowych rozwiązań wspierających niepełnoletnie matki i ich dzieci. Jednym z proponowanych działań jest utworzenie oddziałów dla matek z dziećmi w placówkach resocjalizacyjnych dla dziewcząt.

Niewątpliwie dążenie do wprowadzenia określonych zmian w tym zakresie powinno być poprzedzone diagnozą zjawiska oraz problemów jakie mu towarzyszą oraz konsultacjami wielu środowisk zaangażowanych w działanie systemu profilaktyki i resocjalizacji młodzieży zagrożonej patologią społeczną. Wychodząc naprzeciw takiej potrzebie organizujemy Debatę poświęconą tej problematyce.

Celem Debaty jest ukazanie problemów oraz propozycji zmian systemowych dotyczących „nieletniego” rodzicielstwa wychowanek placówek resocjalizacyjnych. Dodatkowo, ideą jest stworzenie przestrzeni, która umożliwiać będzie spotkanie i integrację lokalnych środowisk i instytucji angażujących się bezpośrednio w proces resocjalizacji młodzieży. Wierzymy, że takim miejscem jest przestrzeń akademicka.

dr Renata Szczepanik (UŁ)
Agnieszka Sikora (Fundacja po Drugie)

Debata zorganizowana przez Wydział Nauk o Wychowaniu UŁ i Fundację po DRUGIE zgromadziła liczne grono specjalistów – naukowców i praktyków, którzy omówili problem dotyczący nieletniego rodzicielstwa. Głównym wątkiem było wsparcie nieletnich matek z placówek resocjalizacyjnych.

Choć na sali zgromadziły się osoby realizujące różne zadania, mogące mieć wpływ na punkt widzenia – prawnicy, kuratorzy, sędziowie rodzinni, dyrektorzy i wychowawcy placówek resocjalizacyjnych, naukowcy, pracownicy ośrodków adopcyjnych i domów dziecka – można było odnieść wrażenie, że w kwestii dotyczącej wspierania nastoletnich matek panuje zgoda. Uczestnicy podkreślali wagę budowania więzi między matką i dzieckiem i znaczenie pierwszych miesięcy życia dziecka u boku matki dla dalszych jego losów.

Praktycy, na co dzień borykający się z problemem nieletnich ciężarnych, zmuszeni poszukiwać rozwiązań, które pozwolą młodym matkom być razem z dzieckiem, podkreślali, że umożliwienie takim dziewczętom pobytu w placówce wraz z dzieckiem czy też stworzenie specjalistycznego oddziału byłoby na dziś optymalnym rozwiązaniem. Zwrócono również uwagę na możliwość tworzenia wyspecjalizowanych rodzin zastępczych, które mogłyby podjąć się opieki nad nastolatką i jej dzieckiem.

Ze spotkania jednoznacznie wynika, że dziś obowiązujące rozwiązania, nie przyczyniają się we właściwy sposób do wspierania nieletnich matek. Prof. Monika Płatek (UW) w czasie swojego wystąpienia wypunktowała absurdy polskich przepisów, które z jednej strony zezwalają 15-latce na współżycie, z drugiej ograniczają jej dostęp do antykoncepcji, a co za tym idzie pełnię możliwości decydowania o rodzicielstwie. Prof. Płatek wykazywała, że ta sama nieletnia dziewczyna, która nie ma władzy rodzicielskiej nad własnym dzieckiem, bo nie skończyła 18 roku życia, a w związku z tym nie może się nim opiekować według własnej woli, może złożyć przed sądem oświadczenie, w którym zdecyduje o oddania dziecka do adopcji.

Na konferencji zostały również zaprezentowane wyniki badań przeprowadzonych przez dr Renatę Szczepanik z Uniwersytetu Łódzkiego pt. „Zjawisko młodocianych ciężarnych i matek-wychowanek w placówkach resocjalizacyjnych. Perspektywa wychowawców”. Opracowanie dr Szczepanik wzbudziło poruszenie na sali. Z badań wynika, że znaczna część wychowawców obawia się zmian i jest niechętna wobec objęcia opieką nieletnich i ich dzieci dostrzegając w tym zagrożenie dla innych wychowanek (zły przykład), niebezpieczeństwo traktowania ciąży i macierzyństwa jako szansę na lepsze traktowanie, jak również dodatkowe obciążenie zawodowe. Należy jednak podkreślić, że liczna grupa pracowników placówek resocjalizacyjnych jest otwarta na poszukiwanie rozwiązań, w tym tworzenie specjalistycznych oddziałów dla nieletnich matek.

Uczestnicy zwracali również uwagę na rolę ojców, która jest często pomijana w dyskusji o tym problemie. I tak na przykład nieletni chłopak, który jest ojcem, nie jest pytany o zdanie w kwestii dalszych losów jego dziecka. Z kolei dużą trudnością jest również fakt, iż większość mężczyzn będących w związkach z dziewczętami z placówek resocjalizacyjnych nie chce wziąć odpowiedzialności za sytuację – przyszłość dziecka i jego matki.

Debata pokazała, że poruszany w ramach projektu „Chcę być z Tobą MAMO!” problem nieletnich wychowanek z placówek resocjalizacyjnych wymaga dalszej dyskusji i analizy prowadzonej na wielu płaszczyznach.

Każdego roku, w placówkach resocjalizacyjnych dla dziewcząt dzieci rodzi około 60 wychowanek. Część z nich może opuścić placówkę i wrócić do swojego domu, ale losy pozostałych są niepewne. Skazują ich dzieci na pobyt w rodzinach zastępczych, pogotowiach opiekuńczych, domach dziecka. Bywa również, że ich dzieci trafiają do adopcji.

W październiku Fundacja po DRUGIE opublikuje raport, w którym zaprezentowana zostanie zarówno sytuacja nieletnich matek i ich dzieci i jak i rekomendacje zmierzające do zmian systemowych umożliwiających właściwe wspieranie macierzyństwa i rodziny.

W Krajowym Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie powinny się znaleźć zapisy dotyczące ochrony niepełnoletnich matek z placówek resocjalizacyjnych i ich dzieci. Fundacja po DRUGIE, Zespół Pedagogiki Resocjalizacyjnej Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk, naukowcy i praktycy apelują do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej o uwzględnienie tej grupy w programie, którego celem jest m.in. pomoc ofiarom przemocy i zapobieganie zwiększaniu się zjawiska przemocy.

Sz.P.
Minister Pracy i Polityki Społecznej
Władysław Kosinak-Kamysz

Mając na uwadze fakt, iż opracowywany i konsultowany obecne Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2013-2020 ma za zadanie wypracowanie standardów zapobiegających przemocy w rodzinie, zgłaszam dokonanie zapisu odnoszącego się do sytuacji ciężarnych dziewcząt będących wychowankami placówek resocjalizacyjnych (zakładów poprawczych i młodzieżowych ośrodków wychowawczych) oraz ich dzieci. Proponowany zapis powinien zostać uwzględniony w obszarze 2 programu: Ochrona i pomoc osobom dotkniętym przemocą w rodzinie.

Zapis, o którym mowa, dotyczy wzmacniania współpracy między instytucjami (samorząd, placówki resocjalizacyjne) w zakresie pomocy osobom dotkniętym przemocą, w tym wypadku ciężarnym wychowankom i ich dzieciom (które w konsekwencji braku odpowiedniego wsparcia mogą się stać ofiarami przemocy).

W Krajowym Programie powinien znaleźć się zapis następującej treści:
Stworzenie instrumentów prawnych i instytucjonalnych umożliwiających wychowankom placówek resocjalizacyjnych, które urodziły dziecko w czasie pobytu w placówce bądź mając dziecko zostały do placówki skierowane, pobytu w placówce resocjalizacyjnej do chwili wypracowania warunków pozwalających na jej opuszczenie.

UZASADNIENIE:

Wychowanki placówek resocjalizacyjnych to w większości dziewczęta, które są ofiarami domowej i instytucjonalnej przemocy. Wywodzą się z rodzin patologicznych, niewydolnych wychowawczo, rodzin przestępczych, dotkniętych uzależnieniami – rodzin, w których stosuje się przemoc. W momencie urodzenia dziecka muszą opuścić placówkę. Często wiąże się to z koniecznością powrotu do środowiska rodzinnego nacechowanego klimatem patologii relacji interpersonalnych, uzależnień oraz agresji. Z drugiej strony konieczność zwolnienia wychowanki w chwili urodzenia przez nią dziecka powoduje automatycznie przerwanie procesu jej resocjalizacji. Wobec powyższego zarówno ona jak i dziecko mają niewielkie szanse na „normalne”, bezpieczne funkcjonowanie w społeczeństwie. Ten stan rzeczy jest jedną z przyczyn pogłębiającej się patologii, a w konsekwencji wzrastającej liczby ofiar przemocy.

Każdego roku średnio w placówkach resocjalizacyjnych w Polsce przebywa ok. 60 ciężarnych wychowanek. Co za tym idzie co roku rodzi się ok. 60 dzieci. Wobec powyższego problem, który zgłaszamy w dotyczy rocznie 120 osób (młodocianych matek i ich dzieci, które po urodzeniu stanowią grupę wysokiego ryzyka jeśli chodzi o bycie ofiarami różnorodnych form przemocy – od zaniedbania po przemoc fizyczną.

Fundacja po DRUGIE wraz z Pedagogium – Wyższą Szkołą Nauk Społecznych w Warszawie prowadzi projekt „Chcę być z Tobą MAMO!”, którego celem jest wsparcie niepełnoletnich matek z placówek resocjalizacyjnych i ich dzieci. Projekt jest finansowany ze środków Fundacji im. Stefana Batorego.

Pragniemy jednocześnie podkreślić, że znalezienie właściwych rozwiązań i wypracowanie standardów, które sprzyjać będą rozwiązywaniu problemów społecznych dotykających najsłabszych – w tym wypadku młode dziewczęta, które zeszły na złą drogę, bo od dziecka znajdowały się w „złych” rodzinach, wychowywały na „złej” ulicy i ich dzieci, które jeśli przejdziemy wobec ich sytuacji obojętni, zapewne spotka ten sam los – jest naszym obowiązkiem i powinno przyświecać takim projektom jak Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie.

W 2013 roku, dzięki finansowaniu uzyskanemu z Fundacji im. Stefana Batorego, działania realizowane pod hasłem „Chcę być z Tobą MAMO!” mogą się rozwijać.

14 lutego w Pedagogium – Wyższej Szkole Nauk Społecznych zebrała się Rada Programowa projektu „Chcę być z Tobą MAMO!”, w skład której weszli:

• przewodniczy prof. Marek Konopczyński, Rektor Pedagogium,
• prof. Wiesław Ambrozik, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
• prof. Marek Andrzejewski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
• prof. Beata Nowak, Pedagogium,
• dr Renata Szczepanik, wydział Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego,
• Teresa Sierawska, była wieloletnia dyrektor Biura Polityki Społecznej Urzędu m.st. Warszawy,
• Romuald Sadowski, dyrektor SdNiZP w Falenicy,
• Marek Krzyżostaniak, dyrektor MOW w Cerekwicy Nowej,
• Andrzej Martuszewicz, wieloletni przewodniczący Krajowej Rady Kuratorów, przewodniczący Rady Fundacji po DRUGIE,
• Agnieszka Sikora, prezeska Fundacji po DRUGIE.

Utworzenie oddziałów, które w ramach projektu „Chcę być z Tobą MAMO!” postuluje Fundacja po DRUGIE i główny parter akcji Pedagogium – Wyższa Szkoła Nauk Społecznych w Warszawie – przyniesie następujące korzyści:
1. pozwoli na budowanie i podtrzymywanie więzi między matką i dzieckiem;
2. umożliwi pokierowanie wychowanką w celu osiągnięcia przez nią dojrzałości rodzicielskiej;
3. wesprze proces resocjalizacji;
4. pozwoli na kontynuację edukacji, zdobycie kwalifikacji zawodowych niezbędnych do usamodzielnienia się;
5. uchroni dziecko wychowanki przez pogotowiem opiekuńczym czy domem dziecka.

Rada Programowa będzie pracować nad stworzeniem formalnych propozycji zmian, które umożliwią pobyt matek i ich dzieci w placówkach resocjalizacyjnych dla dziewcząt.

7 listopada 2012 r. na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu odbyła się konferencja pt. „Nieletnie macierzyństwo – aspekty prawne, instytucjonalne i społeczne”.

Publikujemy list napisany przez kierownika naukowego wydarzenia, prof. dr hab. Wiesława Ambrozika.

Szanowni Państwo,

W debacie naukowej dotyczącej obszaru resocjalizacji pojawia się wiele nowych i niezwykle ciekawych wątków, będących konsekwencjami zmian zachodzących w otaczającej nas rzeczywistości. Jedną z kwestii wymagających nie tylko refleksji naukowej, ale również działań praktycznych jest zagadnienie rodzicielstwa wychowanek i wychowanków instytucji resocjalizacyjnych. Wielu z nich doświadczyło bowiem nie tylko życia w rodzinie dysfunkcyjnej, ale również wychowania instytucjonalnego. Dziś młodzi ludzie stając u progu swej dorosłości próbują najlepiej jak potrafią wejść w role społeczne. Nie jest to proste z uwagi na to, że ich środowisko socjalizacyjne w wielu przypadkach ograniczyło im szanse ukształtowania pozytywnych wzorów relacji partnerskich i rodzicielskich. Poszukując miłości, bliskości, partnerstwa, zaufania wchodzą w związki o charakterze nietrwałym, bywa toksycznym, powtarzając schematy znane z domów rodzinnych. Idąca za tym wczesna aktywność seksualna, przy niskiej świadomości, przynosi nieplanowane lub nieprzemyślane rodzicielstwo. Sytuację nieletnich rodziców dodatkowo komplikuje fakt, że zostały wobec nich orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze, co zwykle wiąże się z pobytem w placówce resocjalizacyjnej. Trzeba jednak wyraźnie powiedzieć, że w wielu przypadkach narodziny dziecka mogą stanowić nie czynnik dalszej demoralizacji, ale udanej resocjalizacji. W tej sytuacji zadaniem pedagogów resocjalizacyjnych i współpracujących z nimi specjalistów jest pomoc nieletnim matkom i ojcom w budowaniu i podtrzymaniu prawidłowych relacji z ich dziećmi, przy jednoczesnym prowadzeniu oddziaływań resocjalizacyjnych. Otwartym pozostaje pytanie w jaki sposób robić to najskuteczniej. Jednym z pomysłów, obok realizowanych programów z zakresu edukacji seksualnej i pedagogizacji młodych rodziców, jest stworzenie specjalnych oddziałów dla nieletnich matek i ich dzieci w placówkach resocjalizacyjnych.

W konferencji wzięli udział przedstawiciele środowiska akademickiego, praktycy z placówek resocjalizacyjnych, przedstawiciele organizacji pozarządowych, kuratorzy, pracownicy placówek pomocy społecznej z Wielkopolski.

Konferencja była m.in. okazją do zapoznania się z sytuacją prawną młodocianych matek. Prof. dr hab. Marek Andrzejewski (WSE UAM Poznań) zwracał szczególną uwagę na brak możliwości uzyskania przez dziewczęta, które w wieku kilkunastu lat zostają matkami pełnej zdolności do czynności prawnych, a co za tym idzie możliwości sprawowania władzy rodzicielskiej. Ten stan rzeczy, w sytuacji, w której rodzina młodej matki nie chce lub nie jest w stanie współpracować bardzo komplikuje zarówno sytuację dziewczyny, jak i jej dziecka. Częstym rozwiązaniem – na co zwracał uwagę profesor – jest kwestia wstępowania przez młode dziewczęta w związki małżeńskie. Dzieje się tak w dużej mierze pod wpływem nacisku rodziców i w większości przypadków (80%) kończy się rozwodem.

Prelegenci w swoich wystąpieniach podkreślali konieczność realizowania programów z zakresu edukacji seksualnej począwszy od uczniów szkół gimnazjalnych poprzez studentów. Specjaliści podkreślali konieczność przygotowania kadry do kształcenia w zakresie edukacji seksualnej młodzieży – zarówno w placówkach resocjalizacyjnych jak i szkołach. Obecni na spotkaniu przedstawiciele Grupy Animacji Społecznej “Rezerwat” informowali o konieczności tworzenia i funkcjonowania grup partyworkerskich takich jak poznańska grupa „Iskra”, która zajmuje się pracą w środowisku klubowiczów. Do zadań grupy należy promowanie profilaktyki zdrowia seksualnego i ograniczanie szkód w zakresie uzależnień od środków psychoaktywnych oraz ich okazyjnego zażywania.

Dr A. Matysiak-Błaszczyk (WSE UAM Poznań) poruszyła zagadnienie związane z macierzyństwem w izolacji i przyjrzała się dylematom oraz wyzwaniom związanym z opieką i wychowywaniem dzieci w warunkach zakładu karnego.

Podczas spotkania miała miejsce także prezentacja dobrych praktyk w zakresie wspomagania nieletnich rodziców. Uczestnicy mieli możliwość poznania projektu „Kochanym Tatą Być”, realizowanego w poznańskim Zakładzie Poprawczym dla chłopców, w ramach którego wychowankowie kształtują kompetencje rodzicielskie.

Fundacja po DRUGIE zaprezentowała ewaluację projektu „Gdy zostanę MAMĄ…” zrealizowanego w Schronisku dla Nieletnich i Zakładzie Poprawczym w Falenicy i w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w Cerekwicy Nowej. Został również zaprezentowany film „Matka nastolatka”, który z jednej strony pokazuje przebieg projektu, z drugiej zaś porusza kwestie nieletniego macierzyństwa.

Uczestnicy konferencji nie podważają konieczności zajęcia się problemem niepełnoletnich matek z placówek resocjalizacyjnych dla dziewcząt. Kontrowersje budzi sposób w jaki należy rozwiązywać ich sytuację. Pojawiają się różne wizje od tworzenia oddziałów w placówkach, poprzez stworzenie jednego, niezależnego ośrodka dla nieletnich mam i ich dzieci pełniącego również funkcje resocjalizacyjne aż do indywidualnego rozwiązywania każdej sytuacji.

Opracowała dr Renata Szczepanik, Wydział Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego

W 2012 roku w Polsce jest 32 placówek resocjalizacyjnych dla dziewcząt (w tym koedukacyjnych). Wśród nich są Młodzieżowe Ośrodki Wychowawcze z liczbą wychowanek 1262 (dane z dn. 4.04.2012) oraz zakłady poprawcze i schroniska dla nieletnich dziewcząt (190 miejsc). Dziewczęta mogą przebywać w Młodzieżowych Ośrodkach Wychowawczych do 18 roku życia, natomiast w zakładach poprawczych – do 21.

1. Skala zjawiska

Dane dotyczące ciężarnych nieletnich pochodzą z 26 placówek. Informacje dotyczyły tylko nieletnich ciężarnych, nie uwzględniono w nich tych dziewcząt, które posiadają aktualnie dziecko (znajdujące się poza placówką resocjalizacyjną). Rozmowy przeprowadzono we wrześniu – październiku 2012 roku z dyrektorami placówek (w kilku przypadkach z ich zastępcami oraz pedagogami).

W minionym roku szkolnym, 2011/2012 w placówkach resocjalizacyjnych przebywało ≤ 62 nieletnich z problemem ciąży (dane: z 26 placówek). W subiektywnej ocenie pracowników placówek dominuje przekonanie, że zjawisko to nasila się, a średnio w skali roku do ośrodka trafia 2-3 takich dziewcząt („więcej niż parę lat temu”).

Próba jednoznacznego określenia liczby nieletnich dziewcząt z problemem ciąży nie jest łatwa. Różny jest okres ich przebywania w danej placówce (rotacja), a także trafiają do niej w różnym odcinku czasowym i stopniu zaawansowania ciąży. Tylko jedna placówka z ogółu 26, z których pochodzą dane – nie miała doświadczenia ciężarnej wychowanki.

Problem ciężarnych wychowanek nie dotyczy wszystkich placówek w jednakowym stopniu oraz ich liczba nie jest stała każdego roku, co ilustruje przykład 3 placówek:

1. Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy (małe miasto) dysponujący 60 miejscami w roku szkolnym 2009/10 obejmował opieką 2 ciężarne nieletnie, natomiast w 2010/11 aż 12. W bieżącym roku szkolnym (który miał swój początek zaledwie 3 miesiące temu) liczba ciężarnych wychowanek wynosi 3.
2. Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy (małe miasto) dysponujący 84 miejscami (z których tylko 60 jest „zajętych”) w roku szkolnym 2010/11 miał w swoich murach 6 nieletnich w ciąży oraz 2 młodociane matki, natomiast w następnym roku liczba nieletnich ciężarnych zwiększyła się do 9, zaś młodocianych matek do 8.
3. Zakład Poprawczy i Schronisko dla Nieletnich (małe miasto) posiadający łącznie 50 miejsc w latach 2007-2012 obejmował opieką i wychowaniem 21 ciężarnych dziewcząt.

2. Rodzaje trudności

Ośrodki i zakłady borykają się z rozmaitymi trudnościami, które zaznaczają się w organizacji placówki, „pracy z nieletnią” oraz na poziomie systemu.

a. Na poziomie „współpracy” z innymi instytucjami najczęstszymi problemami są:

• brak miejsc w ośrodkach dla samotnych matek z dziećmi;
• brak miejsc w domach małego dziecka dla matek z dziećmi;
• brak możliwości ustanowienia rodziny nieletniej „zastępczą rodziną”;
• „państwowa” służba zdrowia (miesięczne kolejki do ginekologa);
• brak „wspólnego frontu” działań z PCPR;
• brak „wspólnego frontu” działań z sądem.

b. Na poziomie pracy z nieletnią dają się zaobserwować następujące trudności:

• zachowania autodestrukcyjne w czasie ciąży (palenie papierosów, sięganie po alkohol, niewłaściwe odżywianie się itp.);
• zachowania manipulacyjne; instrumentalne traktowanie ciąży (np. symulowanie dolegliwości, ucieczki ze szpitala);
• postawa roszczeniowa i/lub nieadekwatne do problemów myślenie o swojej przyszłości (tzw. „magiczne myślenie”: urodzenie dziecka zmieni moje życie na lepsze);
• praca nad akceptacją ciąży (i dziecka), ewentualnie nad adopcją.

c. Na poziomie organizacji placówki pojawiają się takie problemy, jak:

• konieczność wprowadzania specjalnej diety dla ciężarnej wychowanki, wyposażenie w witaminy, suplementy;
• rozszerzenie odpowiedzialności (i jej rodzaju): za nieletnią i jej zdrowie oraz za prawidłowy rozwój płodu;
• zintensyfikowanie współpracy z rodziną nieletniej (problem: duże odległości).

3. Kierunki działań

W sytuacji zbliżającego się porodu, placówki resocjalizacyjne – w porozumieniu z sądem – obierają trzy kierunki działań:

• praca nad rodziną zastępczą (rozmowy z rodzicami, ojcem dziecka, ustalenia, praca nad „małżeństwem”);
• „droga przez mękę” – decyzja o adopcji (współpraca z ośrodkami adopcyjnymi);
• umieszczenie nieletniej w innej instytucji (monitorowanie losów lub „zamknięcie” sprawy);

Rezultaty podejmowanych działań – w zależności od możliwości, wieku wychowanki i jej sytuacji rodzinnej – są następujące:

• umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej;
• umieszczenie matki z dzieckiem w domu samotnej matki;
• urlopowanie”, zwolnienie lekarskie na czas porodu (art. 90 upn) i powrót do placówki resocjalizacyjnej;
• umieszczenie dziecka w pogotowiu opiekuńczym, w domu małego dziecka;
• umieszczenie w domu małego dziecka z matką (rzadko);
• dążenie do „sfinalizowania” małżeństwa z ojcem dziecka;
• zmiana środka wychowawczego;
• sfinalizowanie adopcji.

W placówkach resocjalizacyjnych nieletnie pozostają do czasu porodu (lub do określonego czasu, np. do 7 miesiąca ciąży). Następnie wychowanka jest „urlopowana” na czas porodu i wraca do ośrodka. Należy zaznaczyć, że w przypadku innych rozwiązań (wspomnianych powyżej) dyrektorzy placówek resocjalizacyjnych najczęściej nie tracą kontaktu z nieletnią i podejmują dalsze wsparcie, monitorują losy wychowanki („naciskaliśmy na nią, namawialiśmy ją i pomogliśmy skończyć szkołę. Przystąpiła do egzaminów szkolnych eksternistycznie”).

Niektóre placówki wypracowały „własne procedury” w sytuacji ciąży wychowanki.

4. Praca wychowawcza

Niektórzy rozmówcy upatrywali w ciąży wychowanki na „walory” resocjalizacyjne. Wskazywali na następujące zachowania/ postawy nieletniej i jej rówieśnic:

• „zmiana myślenia”, „łagodnieje”;
• „inne wychowanki odnoszą się fajnie do ciężarnej koleżanki”, pomagają, opiekują się, przyjmują postawy troski i zainteresowania;
• przewartościowanie życia, priorytetów itp.

Doświadczenia i obserwacje pracowników placówek resocjalizacyjnych pozwalają także na identyfikację szeregu problemów natury organizacyjnej i wychowawczej związanej z ciążą wychowanki, a także możliwością jej pobytu z narodzonym dzieckiem w „masowej” placówce resocjalizacyjnej:

• „rozproszenie odpowiedzialności” w opiece nad dzieckiem;
• zrzucanie odpowiedzialności na pracowników placówki i obarczanie winą za problemy wychowawczyń;
• traktowanie dziecka instrumentalnie;
• względy bezpieczeństwa związane z innymi wychowankami (przemoc, znęcanie się);
• „zabawowe” traktowanie dziecka.

Najczęściej pojawiająca się obawa była taka, że po urodzeniu nieletnie nie będą wyrażać należytego zainteresowania opieką i pielęgnacją, a funkcje opiekuńcze przejmą wychowawcy. Wielu rozmówców wyrażało przekonanie, że podobnej sytuacji zapobiec może wyspecjalizowana grupa, podejmująca pracę tylko z ciężarnymi i nieletnimi matkami („jeśli już to tylko wyspecjalizowana grupa, która się tylko nimi zajmuje, a nie w placówce z innymi nieciężarnymi czy nie-matkami”).

Wobec powyższego, dają się wyodrębnić dwa stanowiska dyrektorów:

1. Przekonanie o potrzebie wyspecjalizowanego oddziału (np. na wzorach istniejących rozwiązań w Czechach).
2. Każdą sprawę można „załatwić” indywidualnie w ramach istniejących regulacji prawno-społecznych (problem, gdy rodzina jest nadto „patologiczna” i nieletnia pragnie zostać z dzieckiem).

Niektóre placówki realizują programy wychowawcze i psychoedukacyjne, w których cele wpisuje się przygotowanie do świadomego macierzyństwa. Przykładem może być realizowany w ramach programu przygotowującego do samodzielności projekt pt. „Mama na 5!”.

5. Potrzeby placówek

W kontekście aktualnych rozwiązań systemowych i strategii działań podejmowanych przez placówki resocjalizacyjne najważniejsze determinanty „sukcesu” związane są z takimi potrzebami, jak:

• bogata sieć instytucji dla matek z dziećmi;
• dobra współpraca z sędzią rodzinnym;
• dobra współpraca z rodzinami nieletniej;
• współpraca z placówkami opiekuńczymi (z których wywodzą się nieletnie);
• współpraca z PCPR.

6. Opis przypadków

Charakter podejmowanych działań uzależniony jest od indywidualnych cech sytuacji nieletniej (jej stopień demoralizacji, stosunek do ciąży i macierzyństwa, zaplecze socjalno-rodzinne itp.) oraz od możliwości instytucjonalnych w miejscu zamieszkania lub lokalizacji placówki.

Przypadek 1. (Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy, wielkie miasto)

W placówce są 4 nieletnie ciężarne. Wszystkie przejawiają silna więź z nienarodzonym dzieckiem, przygotowują się do „świadomego” macierzyństwa. Nie mogą pozostać z dziećmi po ich urodzeniu w placówce. Rodziny nieletnich są „patologiczne” – nie ma szans na ustanowienie opieki zastępczej.
– 3 nieletnie mają zapewnione miejsce w domu małego dziecka (z możliwością pobytu w dzieckiem);
– dla czwartej miejsca zabrakło, jedynym rozwiązaniem jest poszukiwanie zastępczej rodziny, która przyjmie matkę z dzieckiem (nikłe szanse).

2. Przypadek (Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy, małe miasto)

W placówce jest 1 ciężarna nieletnia. Jej rodzina nosi znamiona „patologicznej”, co nie stwarza możliwości ustanowienia jej zastępczą. Nieletnia przejawia wysoki poziom demoralizacji; dodatkowo traktuje ciążę i przyszłe dziecko instrumentalnie. Nie zgadza się na oddanie do adopcji dziecka, nie myśli także „co będzie z nim później”. Najbardziej prawdopodobnym rozwiązaniem będzie decyzja sądu o umieszczenie dziecka w pogotowiu opiekuńczym/ domu małego dziecka.

W Pedagogium – Wyższej Szkole Nauk Społecznych w Warszawie odbyła się debata poświęcona sytuacji nieletnich matek i ich dzieci. To pierwsza oficjalna rozmowa w ich sprawie. Prowadził ją prof. Marek Konopczyński, który od początku włączył się w działania na rzecz rozwiązania problemu matek i dzieci.

Na spotkaniu został zaprezentowany film „Matka nastolatka” zrealizowany przez Fundację po DRUGIE, którego powstanie zapoczątkowało rozmowy o sytuacji młodych kobiet.

Uczestnicy debaty zgodnie ustalili, że niezbędne jest dokładne zbadanie sprawy – pochylenie się nad pojedynczymi historiami, spojrzenie na problem z szerszej perspektywy i wspólne działania na rzecz stworzenia rozwiązań umożliwiających matkom i dzieciom pobyt w placówce.

Zakłady poprawcze mają się zajmować resocjalizacją, losy młodych matek i ich dzieci zupełnie inna sprawa – tak można zinterpretować wydźwięk odpowiedzi Ministerstwa Sprawiedliwości na interpelację poselską Łukasza Borowiaka, w której zapytuje on o sytuację ciężarnych i rodzących dzieci wychowanek placówek resocjalizacyjnych.

„Nie jest możliwe zapewnienie wychowankom, które urodziły dziecko podczas pobytu w zakładzie poprawczym, zamieszkiwania razem z dzieckiem w placówce przez okres wykonywania środka poprawczego” – pisze w swojej odpowiedzi Grzegorz Wałejko, podsekretarz stanu w ministerstwie.

W istocie aktualne przepisy takiego rozwiązania nie przewidują. Rolą placówek jest resocjalizacja, do której obowiązujące standardy nie zaliczają pracy nad prawidłowością relacji matka – dziecko.

Prowadzona przez Fundację po DRUGIE akcja „Chcę być z Tobą MAMO!” ma na celu zmianę tego stanu rzeczy.

– Naszym zdaniem oddzielenie matek od dzieci i odwrotnie dzieci od matek nie sprzyja ani prawidłowemu przebiegowi procesu resocjalizacji dziewcząt, ani też budowaniu prawidłowej relacji z dzieckiem – mówi Agnieszka Sikora, prezeska fundacji. – Jesteśmy przekonani, że problem wymaga dogłębnej analizy, za którą powinny pójść odpowiednie zmiany prowadzące do utworzenia oddziałów dla matek z dziećmi w placówkach resocjalizacyjnych.

W najbliższym czasie rozpoczną się rozmowy ze specjalistami zajmującymi się resocjalizacją jak również prawnikami, których celem jest wypracowanie nowych rozwiązań.

Już dziś akcję „Chcę być z Tobą MAMO!” poparło wielu wybitnych specjalistów. W gronie zwolenników akcji znaleźli się m.in. prof. Marek Konopczyński, rektor „Pedagogium” i Mirosława Kątna przewodnicząca Komitetu Ochrony Praw Dziecka.

Agnieszka Sikora – prezeska zarządu Fundacji po DRUGIE:

Jak pracować z dziewczyną, jak ją resocjalizować, skoro pozbawiamy ją prawa do bycia matką tylko dlatego, że jest nieletnia?
Co z kolei stanie się z dziewczętami i ich dziećmi, jeśli jedynym powodem, dla którego wróciły do środowiska rodzinnego (zwykle dysfunkcyjnego) jest próba ochrony przed rozłąką z dzieckiem? Co z ich resocjalizacją i możliwością dalszej edukacji?
Niezbędne jest stworzenie rozwiązań, które pozwolą na zapewnienie dziewczętom rodzącym dzieci dalszej resocjalizacji przy jednoczesnym wsparciu ich macierzyństwa.
Jestem przekonana, że utworzenie oddziałów dla matek z dziećmi w placówkach resocjalizacyjnych będzie służyć młodym matkom i ich dzieciom, ale również nam wszystkim. W ten sposób umożliwimy dziewczętom zmianę i prawidłową readaptację społeczną.

Romuald Sadowski – dyrektor Schroniska dla Nieletnich i Zakładu Poprawczego w Falenicy, wiceprezes Fundacji po DRUGIE:

W prowadzonym przeze mnie zakładzie przyjmowałem już wychowanki z dziećmi. Były to jednak rozwiązania tymczasowe. Pomagałem dziewczętom, które nie miały dokąd pójść i nie znajdowały wsparcia wśród najbliższych. Uważam, że utworzenie oddziałów dla matek z dziećmi będzie szansą dla dziewcząt i ich dzieci. Nastolatki nie posiadają jeszcze wystarczającej dojrzałości by pełnić rolę matki, często nie mają też oparcia we własnej rodzinie. Pod okiem pedagogów mogłyby nabyć niezbędne umiejętności i zbudować prawidłową relację ze swoim dzieckiem – bliską, odpowiedzialną, dojrzałą. Jednocześnie byłoby to wielkie wyzwanie dla placówek resocjalizacyjnych, ale przecież one są stworzone po to, by podopieczni nabywali ważne kompetencje społeczne pozwalające im w efekcie na uczciwe i godne życie! Bez wątpienia wsparcie młodych matek, w tej chyba najtrudniejszej w życiu roli, powinno stać się częścią procesu resocjalizacji.

dr Renata Szczepanik – Wydział Nauk o Wychowaniu, Uniwersytet Łódzki:

Bycie nastoletnią matką nigdy nie jest proste. Z jednej strony problem dotyczy bardzo młodej kobiety, niedojrzałej emocjonalnie i psychicznie do sytuacji, której nie planowała, która ją zaskoczyła. Z drugiej wiąże się z ostracyzmem i negatywnymi postawami społecznymi wobec takiego macierzyństwa. Jeśli młoda kobieta ma wsparcie w rodzinie, uda jej się pokonać trudne chwile związane z przedwczesnym macierzyństwem. Sytuacja jednak znacznie komplikuje się, gdy nastoletnia dziewczyna nie ma i nigdy nie miała oparcia w najbliższych, a ciąża potęguje i tak już liczne jej problemy i negatywne doświadczenia życiowe. W takim położeniu znajdują się zwłaszcza młode kobiety – wychowanki placówek resocjalizacyjnych. Brakuje systemowych rozwiązań, które zapobiegałyby tragediom, jakie mogą stać się udziałem tych bardzo młodych kobiet i ich dzieci. Dlatego tworzenie miejsc w placówkach resocjalizacyjnych, w których wychowanki mogłyby otrzymać niezbędną pomoc, a także być wyposażone w kompetencje, które umożliwią im dalsze samodzielne życie po opuszczeniu instytucji – uważam za konieczne.

dr Andrzej Śliwerski – Instytut Psychologii, Uniwersytet Łódzki:

Popieram, ponieważ oddzielanie jakiejkolwiek matki od dziecka jest nieludzkie. Z psychologicznego punktu widzenia zaburza kształtowanie się pierwotnej więzi między matką a dzieckiem, która jest podstawą dalszej ich egzystencji. W przypadku dziewczyn z placówek resocjalizacyjnych, może wiązać się to dodatkowo ze zdjęciem z nich odpowiedzialności za opiekę nad własnym dzieckiem. Z jednej strony bowiem, ktoś już się nim opiekuje, z drugiej strony, matka biologiczna staje się dla własnego dziecka obcą osobą, gdyż ono nawiązuje więź ze swoim opiekunem. Konsekwencje takiej rozłąki są więc negatywne zarówno dla dziecka jak i dla jego matki. Opieka nad dzieckiem może stać się ważnym elementem procesu resocjalizacji, ponieważ uczy zarówno odpowiedzialności, jak również empatii, zaradności i ponoszenia konsekwencji własnych działań.

Mirosława Kątna – przewodnicząca Komitetu Ochrony Praw Dziecka:

Każdemu dziecku najbardziej potrzebna jest witamina M-jak miłość, jak mama. Wierzę głęboko, że młode matki, którym w dotychczasowym życiu coś się nie udało, mają w sobie ogromny potencjał tej niezbędnej „witaminy”. Niewątpliwie świat dorosłych, bardziej doświadczonych, powinien być dla nich wsparciem. Popieram i liczę na pomoc dla młodych matek i ich dzieci.

dr Adam Gogacz – filozof; Katedra Pedagogiki Społecznej Akademii Nauk w Łodzi:

Trzeba wyjść z zaklętego kręgu! Brak miłości i opieki oznacza brak wzorców do naśladowania, brak empatii, wyobcowanie, a to z kolei prowadzi do braku odpowiedzialności, zagubienia, co skutkuje z jednej strony tzw. niedostosowaniem społecznym, a z drugiej bywa, że zbyt młodym macierzyństwem. Oddzielając matki od dzieci te pierwsze pozostawiamy, a te drugie skazujemy na wpadanie w ten zaklęty krąg! W społeczeństwie nie pomogą żadne rozwiązania systemowe, jeśli nie będzie przed nimi szła humanistyczna postawa dostrzegania człowieka w człowieku. Dość poszukiwania rozwiązań w imię mitycznego porządku społecznego, czas podejmować rozwiązania w imię ludzi. Dlatego inicjatywa jak ta jest bardzo ważna. Tam gdzie zrozumienie, tam gdzie miłość, tam gdzie poczucie bezpieczeństwa leżą podstawy nie tylko procesu resocjalizacji, ale i socjalizacji, bez tego nie będzie dobrego społeczeństwa. Gorąco popieram.

Renata Gardian-Miałkowska – pedagog, streetworkerka; doktorantka Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie:

Mama – magiczne słowo, które tak wiele znaczy, to światło, ciepło i miłość, to ona sprawia, że dziecko czuje się jak w niebie, bezpiecznie, gdy tylko jest przy swojej mamie. Niczego mu już więcej nie potrzeba, to właśnie mama stwarza dom, ale nie ten ze ściany, sufitu i podłogi, ale bycie w jej ramionach, gdy tego tylko potrzebuje nie tylko gdy płacze, ale gdy radośnie biega i bawi się, gdy czegoś nie rozumie i pyta, zazwyczaj pierwsze słowa to te wypowiadane właśnie do niej: Mamo. Nic nie zastąpi braku matki, czemu niewinne dziecko ma być pozbawiane tak znaczącej i ważnej osoby w swoim życiu, a ich mamy, mimo że nie zawsze gotowe do roli mamy mają być zwolnione z odpowiedzialności za swoje maleństwa. W placówkach resocjalizacyjnych pod okiem specjalistów i dobrych ludzi, którym nie jest obojętny ich los, otrzymają wsparcie i pomoc, a także zostaną wyposażone w umiejętności i kompetencje, które umożliwią im kontynuować rolę życia mamy po opuszczeniu instytucji. Wierzę, że z powodzeniem. Gorąco popieram i polecam kampanię: „Chcę być z Tobą MAMO”.

dr Dorota Sadowska – germanistka; Pedagogium – Wyższa Szkoła Nauk Społecznych w Warszawie:

„Gdyby młoda matka wiedziała, jak decydujące są te pierwsze dni i tygodnie, nie tyle dla zdrowia dziecka dziś, ile dla przyszłości obojga. A jak je łatwo zmarnować!” – to Korczak. I dalej: „[…] macierzyństwo uszlachetnia kobietę, […] dopiero jako matka dojrzewa duchowo. Tak, macierzyństwo nasuwa płomiennymi zgłoskami zagadnienia obejmujące wszystkie dziedziny życia zewnętrznego i duchowego” [Korczak: Jak kochać dziecko]. Słowa Starego Doktora to chyba najlepsze słowa poparcia dla projektu „Chcę być z Tobą MAMO”. Trzeba dać szansę młodej matce, by dojrzała i dziecku, by mogło cieszyć się jej miłością. Dlatego popieram projekt.

Wanda Nowicka – wicemarszałkini Sejmu RP:

Jestem wielką zwolenniczką zakładania oddzielnych oddziałów dla nastoletnich matek z dziećmi i bardzo popieram akcję, jak również popieram wszelkie działania edukacyjne, które będą służyły temu, żeby nastoletnie dziewczęta nie zachodziły w ciążę, a jeżeli już znajdą się w takiej sytuacji, to żeby otrzymały pomoc w stawaniu się możliwie najbardziej odpowiedzialnymi matkami.

Andrzej Martuszewicz – przewodniczący Rady Fundacji po DRUGIE:

Wydaje mi się, że problem jest bardzo poważny dla tych młodych dziewcząt, ale przede wszystkim dla ich dzieci i powinien być rozwiązany. Ma to kolosalne znaczenie dla resocjalizacji w ogóle i dla szerzenia przykładu jednostkowego, który jest najlepszym oddziaływaniem dla innych poddanych resocjalizacji rzekomej czy rzeczywistej w tym kraju. Uważam, że odwaga w pedagogice i podejmowanie ryzyka w tych czasach paradoksalnie uporządkowanych, kiedy wszystko wydaje się zorganizowane, jest bezcenne.

Dariusz Cieślik – sędzia; Ministerstwo Sprawiedliwości:

Do inicjatywy przystępujemy nie tylko na zaproszenie, ale również z przekonania. Opieka matki nad dzieckiem jest wartością niepodważalną. Natomiast oczywiście zabierając głos mówimy, że obecne rozwiązania systemowe taką opiekę utrudniają i że należy poszukać ewentualnych rozwiązań w funkcjonującym systemie, między innymi nadzorowanym przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, które dysponuje środkami i szeregiem placówek zajmujących się opieką nad matkami samotnie wychowującymi dziecko.

Marek Krzyżostaniak – dyrektor Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w Cerekwicy Nowej:

Popieram akcję, ponieważ jestem głęboko przekonany o potrzebie zmian systemowych w tym zakresie. Uważam, że te zmiany przyczynią się do polepszenia warunków związanych z zapewnieniem bliskości jaka powinna łączyć dziecko i matkę w pierwszym okresie rozwoju dziecka. Wiemy dobrze z każdego podręcznika psychologii, że zbliża to matkę do dziecka i wyznacza pewne prawidłowości rozwoju emocjonalnego tego dziecka.

Małgorzata Gosiewska – posłanka, członkini Komisji Polityki Społecznej:

Jestem zainteresowana i chcę się w to włączyć właśnie ze względu na dobro dzieci. Tych dzieci, które z różnych powodów rodzą i tych, które zostało urodzone w takich sytuacjach. Jako kobieta i matka wiem doskonale jak ważny jest kontakt dziecka z matką w tym pierwszym okresie jego życia, jak bardzo to determinuje jego dalsze losy. Ze swojej strony zrobię wszystko, żeby tego typu działania, o których słyszałam podczas debaty popierać. Uważam, że potrzebne są systemowe rozwiązania, bo nie może być tak, że szczęście młodej matki i jej malutkiego dziecka, będą zależały od tego czy trafili oni na właściwego człowieka – dobrego dyrektora czy wychowawcę. To musi być uregulowane systemowo, tak aby każda matka i dziecko miały swoją szansę.

Łukasz Ługowski – socjoterapeuta; dyrektor Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii „KĄT” w Warszawie:

Umożliwienie matce opieki nad dzieckiem to jest podstawowa sprawa. Te dzieciaki – niepełnoletnie matki – weszły w konflikt z prawem, głównie dlatego, że ktoś wśród dorosłych albo się na nie wypiął albo im zrobił jakieś „kuku”. Właśnie dlatego my jako świat dorosłych nie możemy nadal udowadniać im, że się do niczego nie nadajemy, tylko powinniśmy poszukać rozwiązań. Na sprawę trzeba spojrzeć z perspektywy Korczaka, że nie ma dzieci tylko są ludzie. Chodzi o to, żeby społeczeństwo kreowało wejście do stada (bo jesteśmy zwierzątkami stadnymi), a tutaj, w przypadku niepełnoletnich matek z placówek resocjalizacyjnych społeczeństwo wyraźnie odrzuca i odtrąca je. Jestem przekonany, że tak być nie może i należy w tej sprawie pomóc.

Fundacja po DRUGIE uruchamia kampanię informacyjną, której celem jest wsparcie nieletnich dziewcząt przebywających w placówkach resocjalizacyjnych i rodzących dzieci.

Każdego roku kilkadziesiąt wychowanek w całej Polsce zachodzi w ciążę. Po rozwiązaniu muszą opuścić placówkę i rozpocząć życie na własną rękę. Najczęściej wracają do środowiska, z którego się wywodzą – często jest to rodzina „patologiczna”, w której nie ma odpowiednich warunków dla niemowlęcia – lub trafiają do domu samotnej matki. Rodzące nastolatki z placówek resocjalizacyjnych przerywają naukę, jak również proces resocjalizacji. Skutki tego stanu rzeczy są dramatyczne zarówno dla nieletniej matki jak i jej dziecka.

Do placówek resocjalizacyjnych są również kierowane dziewczęta, które już mają dzieci. Izolacja i pobyt w placówce powodują, że zostają rozdzielone ze swoim dzieckiem. Opiekę nad dzieckiem sprawują wówczas często rodziny wychowanek (dysfunkcyjne, problemowe). Zdarza się, że dzieci trafiają do pogotowia opiekuńczego lub do domu dziecka. Bywa, że opiekę przejmują niespokrewnione rodziny zastępcze, często negatywnie nastawione do nastoletniej matki. Młodą matkę spotka zatem podwójny cios – pobyt w placówce i oddzielenie od dziecka. Taki stan rzeczy powoduje rosnącą frustrację i utrudnia prawidłowy przebieg procesu resocjalizacji.

Utworzenie oddziałów dla matek z dziećmi przy placówkach resocjalizacyjnych dla dziewcząt (młodzieżowe ośrodki wychowawcze, zakłady poprawcze) przyniesie następujące korzyści:

• pozwoli na budowanie i podtrzymywanie więzi między matką i dzieckiem;
• umożliwi pokierowanie wychowanką w celu osiągnięcia przez nią dojrzałości rodzicielskiej, poznanie prawidłowych zachowań i zdobycie kompetencji rodzicielskich;
• umożliwi kontynuację resocjalizacji;
• pozwoli na kontynuację edukacji i zdobycie kwalifikacji zawodowych niezbędnych do usamodzielnienia;
• uchroni dziecko wychowanki przez pogotowiem opiekuńczym czy domem dziecka.

System resocjalizacji nieletnich pominął w swojej koncepcji tę ważną grupę młodych dziewcząt i pozbawił je prawa do opieki nad własnymi dziećmi (jednocześnie odbierając należne prawa dzieciom) – trzeba to zmienić.

Relacja Agnieszki Sikory, prezeski Fundacji po DRUGIE:

Zaczęło się w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w Cerekwicy Nowej. Pojechałam tam do dziewczyn z projektem dotyczącym świadomego rodzicielstwa, w którym wykorzystujemy specjalne lalki – esymulatory, którymi uczestniczki projektu opiekują się jak prawdziwym dzieckiem. Lalki płaczą, wymagają karmienia, przewijania – działania opiekuna odnotowuje komputer. W placówce spotkałam kilka, może nawet kilkanaście niepełnoletnich dziewcząt, które były mamami. Miałam duży zgrzyt przekazując im lalkę, zamiast dziecka pod opiekę. Nie mogłam też zrozumieć, dlaczego ich syn czy córka nie jest razem z nimi. Dowiedziałam się, że przepisy na to nie pozwalają. Dziewczyna skierowana przez sąd do ośrodka ma się resocjalizować. Dziecko może być zaopiekowane w innym miejscu.

Gdy wyjechałam z placówki, chwyciłam za telefon i zadzwoniłam do Renaty Szczepanik (Renata Szczepanik jest pracownikiem naukowym Wydziału Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego).
– Renata, to trzeba zmienić! – mówiłam rozemocjonowana. – System nie zauważył tych dziewczyn, to jakiś głupi błąd, napiszemy pismo do ministerstwa i przepisy zostaną napisane od nowa, przecież nie może tak być, że dziecko nie było razem z matką.

Renata była sceptyczna. Mówiła, że to tak nie działa, że nie da się tak po prostu zmienić systemu.

– Ale co ty mówisz – upierałam się. – Oni się po prostu pomylili. Nie wzięli tej sprawy pod uwagę i będą chcieli to naprawić. To jest oczywiste.

Po trzech minutach rozmowy przekonałam Renatę i zaczęłyśmy myśleć wspólnie nad hasłem, które będzie nam towarzyszyć w sprawie rozwiązania sytuacji nieletnich matek i ich dzieci.

Tak powstała inicjatywa „Chcę być z Tobą MAMO!”.